Vermogensfondsen

EFC-congres A'dam: philanthropy is too big to fail!

30 mei 2016

Nieuws | Edwin Venema | Vermogensfondsen

Iedereen die wel eens op een EFC-jaarcongres is geweest, moet onder de indruk raken van de energie en ideeënrijkdom die er zijn bij Europese fondsen. En van hun financiële resources, die door de organisatie worden geschat op 500 miljard euro... Ook de 27e editie in Amsterdam (26-28 mei) zinderde bij tijd en wijle en kende een urgentie die nog niet eerder zo manifest was. Goed doen is mooi, maar hoe 'doe je goed' in het licht van de kolossale humanitaire ramp die het Europese vluchtelingenprobleem is? Het waren grote vragen die in Amsterdam voorlagen, maar 'het' antwoord bestaat niet. Wel verschillende antwoorden - zowel van buitenaf als van binnenuit - die hoop geven.

Een test voor Europa
'Het vluchtelingenprobleem' is een containerbegrip dat door abstractie uiteindelijk afstoot, maar als je Lyse Doucet (foto), de baas van de internationale correspondenten van de BBC, uitnodigt om daar haar verhaal over te doen als externe deskundige, ga je echt wel op het puntje van je stoel zitten. En dat deden de meer dan 700 bestuurders van Europese fondsen. Doucet, noemde het vluchtelingenprobleem 'The crisis of our time' en een 'test voor Europa'. En die gaat volgens haar helemaal niet over 'migranten', maar over vaders, moeders, kinderen. Mensen.

The best and worst of times
'Wij leven in de beste tijden en de slechtste tijden', verklaarde Doucet met een knipoog naar Dickens' befaamde openingszin van 'A tale of two cities'. We leven in een tijd van ongekende overvloed, rijkdom en kennis; maar tegelijkertijd ook in een tijd van toenemende angst, xenofobie en verdrukking. Wat gaat 'de' filantropie doen? Gaan we er de 'beste tijd' van maken? vroeg Doucet haar gehoor. Haar antwoord: 'We hebben geen keus. Niet alleen de banken, maar ook filantropie is 'too big to fail'!

Begin met luisteren
Maar waar te beginnen? Doucets antwoord: begin eens te luisteren naar de mensen die we willen helpen. Gebruik het volledig mislukte project-Afghanistan als voorbeeld. Daar kwam het westen ook met vooropgezette ideeën democratie en vrijheid brengen, zonder de mensen daar te vragen hoe we ze het beste konden helpen. Dat geldt ook voor de Syrische vluchtelingen: hulp van filantropische fondsen in de regio is goed, maar houdt wel rekening met de lokale gebruiken, wetgeving en vooral behoeften van de vluchtelingen zelf.

Bundel je krachten

Niet alleen vanuit de journalistiek werd de Europese fondsen een spiegel voorgehouden. Ook de Commissaris voor Budget & Human Resources van de Europese Commissie, de bekende en gelauwerde Kristalina Georgieva, wond er geen doekjes om: 'bundel jullie krachten waar het kan'. Op de vraag wat de Europese fondsen concreet zouden kunnen doen, zei ze: 'Jullie fondsen hebben fundamenteel gekozen voor 'goed'. Zorg er dan ook voor dat in jullie landen de leiders worden gekozen die hetzelfde willen.'

Geen 20 miljard, maar 20 miljoen...
Aan dit politieke statement van Georgieva en haar veroordeling van het opkomende populisme was geen woord Spaans, al werd in de discussie op hilarische wijze duidelijk dat de EU-commissaris gewend is in termen van 'ocean money' te denken, en niet de 'swimming pool money' van de private fondsen. Op de vraag wat zij zou doen met 20 miljoen euro, gaf Georgieva een antwoord waarin ze bijna achteloos 20 miljard uitdeelde...
Goed was het daarom dat Peter Bouckaert, Emergencies Director van Humans Right Watch, het perspectief en de schaal terugbracht naar de dagelijkse werkelijkheid van filantropische fondsen. 'We moeten niet proberen om direct 'de' oplossing te bedenken. Begin eens met kleine oplossingen en leer van je fouten in het verleden.'

Het systeem is kapot
Bouckaert werd daarin bijgevallen door Doucet: 'Geef niet te snel geld en kom niet direct met een oplossing. Geef niet meer, maar geef slimmer. Werk niet harder, maar slimmer. Door te beginnen met vragen te stellen: wat hebben jullie nodig? Volgens Doucet is het huidige systeem 'broke': 'Jullie fondsen en ngo's hebben de belangrijke taak om mee te bouwen aan een nieuws systeem dat het huidige kan vervangen.'

Ministerie van filantropie
De oproep om bij te dragen aan systemische veranderingen is één, maar er concreet over te worden is nog een ander ding. Veel sprekers en inleiders tijdens het congres worstelden opzichtig met de kracht die tegelijkertijd ook de zwakte van het private initiatief is: de enorme verdeeldheid. Is het al 'a hell of a job' om op nationaal niveau fondsen beter te laten samenwerken, kennis te laten delen en elkaar niet als 'concurrenten' te zien, op Europees niveau is dat al helemaal een monsterlijke uitdaging. En dan is de relatie met de overheden (nationaal, EU) en met bedrijven nog weer een heel ander chapiter. Het is duidelijk een 'balanceer-act', want geen fonds wil in het keurslijf van instituties die feitelijk alleen als flappentap worden gezien. Institutionalisering vreet aan de autonomie en innovatiekracht van burgerinitiatieven, die de fondsen in wezen zijn. Efficiencyverbetering, opschaling, allemaal mooi, maar een Europees ministerie van filantropie is toch een schrikbeeld.

Zaken intern op orde
Aan welke voorwaarden moeten Europese fondsen dan voldoen om een echte bijdrage aan die systemische veranderingen te kunnen leveren? Moeten de fondsen niet eerst hun zaken intern op orde hebben? De tweede en derde congresdag legden de vinger op een zere plek in de fondsenwereld: een gebrek aan innovatiekracht. Wie op een EFC-congres rondloopt, zou dat niet denken, want bij de crème de la crème van de Europese fondsen barst het van de goede ideeën en veranderingsbereidheid. Het zou echter naïef zijn te veronderstellen dat dit de mentaliteit in de gehele fondsenwereld in Europa vertegenwoordigt. Ook de Nederlandse fondsenwereld bestaat uit een kleine, zeer actieve filantropische voorhoede, gevolgd door een komeetstaart aan kleinere fondsen die jaarlijks worstelen om een goede besteding te vinden.

Reality check
De innovatie- en slagkracht van fondsen is overigens lang niet altijd een kwestie van mentaliteit. In diverse sessies werd duidelijk hoezeer het werk van fondsen in bepaalde landen onder druk staat en zelfs moet worden gestaakt. Een EFC-congres is daarom voor Nederlanders ook wel een reality check. Je realiseert je hoe bevoorrecht wij zijn in een land met een buitengemeen open civil society, een overheid op afstand en een relatief gunstig fiscaal regime. Filantropie in landen als Rusland, waar ngo's worden gecriminaliseerd en grantees het risico lopen in de gevangenis te belanden, dat is echt heel andere koek. Waar in het ene land transparantie een deugd is, is dat in het andere een garantie voor onheil.

Jeugd
De laatste congresdag werd verder geconfereerd over succesvoorwaarden voor de slagkracht van Europese fondsen, zoals innovatieve financieringsconstructies en focus op jeugd: die spreekwoordelijke toekomsthouders, die nog maar zo mondjesmaat vertegenwoordigd lijken in bestuurlijke functies. En de rol van het internet, die ons hele leven en ons hele economische paradigma 180 graden heeft omgedraaid, en dus ook filantropie transformeert, al wist uiteraard geen enkele congresganger in welke richting precies en met welke snelheid.

Een morele oceaan
Gastspreker Prinses Laurentien - bekend door haar succesvolle initiatieven op het gebied van leesonderwijs en alfabetisering - gaf de fondsenbestuurders op speelse wijze wat huiswerk mee: 'laat uw ego liever thuis'. Want niets menselijks is ook de fondsenbestuurders vreemd. Met welke gedachten zijn zij weer huiswaarts gegaan als zij daar hun ego zouden hebben achtergelaten? In elk geval met de idee dat filantropische fondsen misschien 'swimming pool money' hebben in vergelijking met overheden en bedrijven, maar wel een 'moral ocean' vormen: in dit opzicht is filantropie inderdaad 'too big to fail'. Er is het bewustzijn dat filantropische fondsen grote invloed kunnen uitoefenen door het vermogen de goede krachten in hun civil society's te mobiliseren, door slimmer samen te werken en kennis te delen zonder elkaar te zien als 'concurrenten'. Het vraagt moed en leiderschap om te gaan voor 'the best of times'. Dat was in de tijd van Dickens zo. Dat is het nu nog steeds.

►It was the best of times, it was the worst of times, it was the age of wisdom, it was the age of foolishness, it was the epoch of belief, it was the epoch of incredulity, it was the season of Light, it was the season of Darkness, it was the spring of hope, it was the winter of despair, we had everything before us, we had nothing before us, we were all going direct to Heaven, we were all going direct the other way – in short, the period was so far like the present period, that some of its noisiest authorities insisted on its being received, for good or for evil, in the superlative degree of comparison only. (Charles Dickens, A Tale of Two Cities)

Deze en komende weken publiceert De Dikke Blauwe diverse verslagen van parallelsessie van het 27e EFC-congres.

Congres-quotes:
Share the burden of risk of failure with others. – Prinses Laurentien
If we have the wisdom of children, it is not about mindset but about heartset. – Prinses Laurentien
Youth should not just be on the menu, they should be at the table. – Ruby Johnson
Another world is possible. She is on her way. On quiet moments I can hear her breathing. – Ruby Johnson
This is a big moment for Europe. This is the moment that we all need to change. – Bharat Mehta
We need to have the courage to stay with issues that may be marginal at the moment but go on to be mainstream. – Bharat Mehta

♦Bekijk de highlights van de tweede dag:

♦Bekijk een timelapse-impressie van het 27e EFC-congres:

EFC