De ruimte waarin de civil society kan opereren wordt mondiaal gezien steeds kleiner. Sinds 2012 is in meer dan honderd landen wetgeving doorgevoerd die democratische rechten onder druk zet. Wat is de rol van filantropische instellingen in deze trend van toenemende repressie? Op de conferentie van de European Foundation Centre (EFC) die plaatsvond 26-28 mei in Amsterdam, werd uitgebreid aandacht besteed aan de toenemende verdrukking van het maatschappelijk middenveld.
 
Tijdens het EFC-seminar The Shrinking Space for Civil Society spraken vier bestuurders van filantropische instellingen over hun ervaringen met de toenemende repressie. Ook gingen ze met het publiek in debat over de verantwoordelijkheid die fondsen kunnen nemen en mogelijke praktische oplossingen.
Dagvoorzitter Dharmendra Kanani opende het seminar met een schets van de huidige situatie. In meer dan honderd landen is de bewegingsvrijheid van ngo’s wettelijk middels de wet aan banden gelegd. Hiervoor zijn door de verschillende overheden allerlei redenen aangevoerd: terrorismebestrijding, het beperken van de influx van buitenlands kapitaal of de wens tot meer controle over het maatschappelijk middenveld. 'Als je een fonds bent dat belangengroepen (advocacy groups) ondersteunt, zul je dit zelf aan den lijve ondervonden hebben', zei de dagvoorzitter. 'Het is moeilijker om je geld het land binnen te krijgen, kantoren worden gedwongen gesloten en de ngo’s waarmee je samenwerkt komen steeds meer onder druk te staan.'

 

Criminalisering van buitenlandse financiering
Na die korte introductie vroeg hij de panelleden, die allen voor internationaal opererende fondsen werken, naar hun ervaringen. 'Ik ervaar inderdaad die krimpende ruimte voor het maatschappelijk middenveld', antwoordde Atje Drexler van de Duitse Robert Bosch Stiftung. 'Er heeft zich een enorme kanteling voorgedaan. Vroeger waren we overal welkom, nu worden we ervan verdacht dat we kwaad willen doen, onrust willen stoken en het regime willen afzetten. Er heeft een criminalisering van buitenlandse financiering plaatsgevonden en een marginalisering van diegenen die het ontvangen.' 
 
Maria Chertok is actief in Rusland als directeur van de Charity Aid Foundation Russia. Ze beaamde dat het moeilijker is om geld van buitenlandse financiers te ontvangen. 'Maar', zei ze, 'de buitenlandse investeringen worden vervangen door binnenlandse financiering. Dat geld wordt ingezet voor een ander soort doelen en projecten worden op andere manieren uitgevoerd. Maar het geeft ons genoeg hoop om door te gaan.'
 
Bhekinkosi Moyo van Southern Africa Trust wees op het gebrek aan solidariteit. Toen in Ethiopië draconische maatregelen werden doorgevoerd keken de buurlanden weg, totdat ze zelf aan de beurt waren. Toen het maatschappelijke midden werd aangevallen, dacht de filantropiesector dat het haar niet aanging. Totdat ze zelf aan de beurt was. De verschillende groepen zouden samen moeten optrekken om de repressie tegen te gaan, aldus Moyo.
 
Zelfreflectie
Vanuit het publiek riep een spreker op tot meer zelfkritiek. 'Fondsen hebben een eurocentrische houding tegenover de donorlanden: 'wij zullen jullie wel vertellen wat jullie moeten doen'. Het gaat niet alleen om de 'ellendige regeringen' van China en Rusland. We moeten ook kijken naar wat we zelf doen.’

 

Daarop reageerde het vierde panellid Vinit Rishi van de Oak Foundation: 'Wij werkten in Ethiopië aan een project over kinderrechten. Het land heeft het VN-verdrag over kinderrechten ondertekend. Wij leggen hun dus niets op. Overheden hebben verschrikkelijk veel geld te besteden en wij komen daar aan met drie miljoen. Het is niet dat we de zaak overnemen. Maar na de invoering van de nieuwe wetten zijn we uit Ethiopië weggegaan.' Hij voegde daaraan toe: 'We worden gezien als een elite die ver afstaat van de mensen die we proberen te helpen. Het zijn niet alleen de overheden die ons niet vertrouwen. Bevolkingen denken ook dat wij kwaadwillend zijn en slechte dingen doen. We hebben een PR-probleem.'