Het was Kellyanne Conway, woordvoerder van het Witte Huis, die in 2017 opzien baarde met de introductie van het begrip alternatieve feiten. Een begrip dat inmiddels wereldwijd opgang doet en synoniem is geworden voor creatief omgaan met de waarheid – maar ook voor het (anders) interpreteren van feiten.
Op social media is het fenomeen van ‘alternatieve feiten’ het meest zichtbaar geworden. Feitenvrije meninkjes en complottheorieën buitelen over elkaar heen. Natuurlijk: sommigen hebben een direct belang bij een andere interpretatie van de feiten, maar veel vaker lijkt er sprake te zijn van zelfoverschatting, het zogenaamde Dunning-Krugereffect, dat er op neer komt dat hoe minder groot de feitenkennis is, hoe sterker de mening wordt. Een bijzonder en fascinerend fenomeen.
‘Wetenschap is ook maar een mening’ is dan ook geen grappige uitspraak meer, maar een steeds vaker serieus gebezigd statement. In dat licht is het interessant dat er de laatste maanden tal van discussies zijn rond onderzoeksinstituten, waarvan de legitimiteit, onafhankelijkheid en betrouwbaarheid betwist wordt. Dat is een potentieel gevaarlijk discours. Onze democratische rechtstaat zou erdoor onder druk kunnen komen te staan. Terecht dat bestuurders in het laatste SER-magazine hier de aandacht op vestigen. Tegelijkertijd, dat maakt dit debat zo ingewikkeld èn interessant, moeten we ervoor waken dat onze democratie verwordt tot een expertocratie. Morele en ethische beslissingen die de hele samenleving aangaan moeten niet overgelaten worden aan de experts alleen.
Maar goed en wel: beleid moet gebaseerd zijn op (wetenschappelijke) feiten, dat is buiten kijf. Dat neemt niet weg dat het ook goed is dat er countervailing power is, dat houdt experts èn onze democratie alert. Het is dus op zich aan te moedigen dat organisaties eigen onderzoeken doen. Waar wel voor gewaakt moet worden is dat onderzoeken dan ook bijvoorbeeld qua methodiek deugdelijk zijn. Wat dat betreft mogen vele maatschappelijke organisaties (belangenorganisaties en goede doelen) wel wat meer aan introspectie doen. Zij zijn het immers die publicitair strooien met onderzoeksuitkomsten. Kunnen die allemaal wel de toets der kritiek doorstaan?
Een belangrijk issue, want onderzoeken en opiniepeilingen die weinig feitenrijk (weerlegbaar) zijn, maken dat de scepsis in de samenleving verder toeneemt. En het geloof in feiten verder afneemt. Dit citaat van Jean de Boisson, pseudoniem van C. Buddingh’: ‘Het zijn juist de mensen die het liefst gelijk willen hebben, die zich het minst om de waarheid te bekommeren.’ – zou dan ook een plekje aan de muur in iedere bestuurskamer verdienen. Introspectie, inderdaad. ►Wilt u meer columns lezen van Marc van den Tweel? Klik hier.
nl
