Afgelopen vrijdag stuurde staatssecretaris Wiebes (MinFin) maar liefst drie evaluaties van de giftenaftrekregeling en ANBI-praktijk naar het parlement. Daarover kon u zaterdag al uitgebreid lezen op onze website en ook in dit DDB Journaal hebben we er veel ruimte voor gemaakt. Waarom? Omdat het hier in wezen niet gaat over fiscaliteiten, maar over de grondslag van onze sector en samenleving. Graag zetten we even op een rijtje waarom we niet mee moeten gaan in de armetierige zakjapanner-filosofie van de overheid.
Stop die framing
Zonder maatschappelijke context en duiding vormen de genoemde rapporten brisante munitie, die in handen van (would be) populisten onze sector grote schade kan toebrengen. Dat komt doordat het dossier ‘geframed’ dreigt te worden als een fiscale kosten-batendiscussie. Vooral het oordeel van MinFin over de praktische uitvoering van de giftenaftrek is snoeihard. De ambtenaren hebben van hun hart geen moordkuil gemaakt. Of dat terecht is, daar komen we straks op terug. In stemmenzoekend Jip & Janneke-jargon staat er: de giftenaftrek wordt door de kapitaalkrachtige elite massaal misbruikt voor eigen gewin.
Niet in de verdediging
Nu is de natuurlijke beweging van onze sector om direct in de verdediging te schieten, maar eerlijk gezegd vormen de rapporten eerder een aanklacht tegen een falende wetgever (dus niet alleen overheid, maar ook onze volksvertegenwoordiging), dan tegen frauderende burgers. Het is de taak van de overheid om haar democratisch kloppend hart, de civil society, te faciliteren met doelmatige en consistente regelgeving om vrijwillige schenkingen aan het goede doel te defiscaliseren. Bij de van belastingdruk ontheven burgers schept dit ook verplichtingen om prudent met de ANBI-status om te gaan: zowel gevers als ontvangers. Een strenge en rechtvaardige controle is hierbij redelijk en noodzakelijk. Fraude is de bijl aan de wortel van elk stelsel.
Calculerende overheid
Van de overheid mag worden verwacht dat zij de burgers beleidsconsistentie biedt. Een aanbeveling die – niet geheel verrassend - ook duidelijk naar voren komt in de externe evaluatie waarbij ook sectorgenoten zijn betrokken. Het is hier te lande bijna folklore dat een goede discussie over de facilitering van de civil society regelmatig wordt ingewisseld voor de calculator waarmee beleidsambtenaren mogen uitrekenen hoeveel die burgersamenleving de staatskas eigenlijk wel ‘kost’. Maar wat de maatschappelijke opbrengsten zijn? Dat mogen die participerende burgers bij elkaar stamelen, straks in een of andere, bijna onvermijdelijke serie hoorzittingen. Maar dat is omgekeerde bewijslast.
De overheid betaalt toch ook geen belasting?
Hoe onzindelijk de onderliggende redenering is, en hoe gevaarlijk het is om meegesleept te worden in die empirische ‘evaluaties’, heeft DDB-vakhoofdredacteur mr. dr. Ineke Koele, al eerder in deze kolommen eloquent verwoord. Volgens Koele wordt in Nederland veel te weinig stilgestaan bij de principes die gepaard gaan met de fiscale aspecten van maatschappelijke vrijgevigheid. Het is geen toeval dat in alle westerse democratieën maatschappelijke vrijgevigheid buiten het fiscale domein wordt gehouden (dat wil zeggen: aftrekbaar van belastbaar inkomen en vrijgesteld van schenk- en erfbelasting). Het is geen toeval, omdat er beginselen aan ten grondslag liggen, die te categoriseren zijn tot de politieke filosofie en sociologie. Die beginselen worden internationaal geduid onder de term ‘pluralism’. De verscheidenheid van de westerse maatschappij is de waarde die wordt toegekend aan het privaat initiatief op maatschappelijk terrein. Wat strakker geformuleerd: de overheid heeft niet het monopolie op het ‘algemeen nut’ en privaat georganiseerd ‘algemeen nut’ dient op gelijke wijze te worden behandeld als de overheid. De overheid betaalt toch ook geen belasting?
Het gaat om bewuste subsidie!
Koele: ‘Het volgt uit het voorgaande dat de idee om vanuit empirische onderzoeken de ‘effectiviteit’ van de giftenaftrek te beoordelen, moet worden verworpen. Deze effectiviteit is een principiële en gaat niet uit van de notie van een bewuste 'subsidie', wat een wezenlijk verschil in benadering is. De fiscale privileges gelden gelijkelijk voor de overheid en het is buitengewoon populistisch om defiscalisatie van maatschappelijke vrijgevigheid te betitelen als een ‘last voor de gemeenschap’. Indien een belastingplichtige verplicht zou worden om aan een ANBI te betalen zou de betaling niet aftrekbaar zijn, zo min als een belastingbetaling dat is. Het gaat echter juist om onverplichte vermogensoverheveling met het oog op de algemeen nuttige activiteiten van de ANBI.’
Hobbel er toch niet achteraan!
De fiscale vrijstelling van ANBI’s is daarom een democratisch grondrecht. En juist dit principiële karakter van de giftenaftrek maakt ook dat deze regeling en vergelijkbare regelingen in andere westerse democratieën glansrijk alle budgettaire overheidscrises hebben overleefd. Nee dan Nederland ANBI-land, dat volgens Koele (lees haar vlijmscherpe column) nog steeds tot de ‘cowboy countries’ op dit gebied mogen worden gerekend. We laten in Nederland de discussie over het principe ontaarden in een evaluatie van de (tamelijk beroerde) uitwerking. En iedereen dreigt daar nu braaf achteraan te hobbelen.
Stop dat gehuilebalk
Niet doen! Eerst dat gesprek over het grondwettelijk belang van defiscalisering. Dan pas het, overigens buitengemeen hypocriete, gehuilebalk over de uitvoering. Hypocriet, omdat de overheid de controle van tienduizenden ANBI’s jarenlang toevertrouwde aan een handjevol ambtenaren. Nu ze constateren dat de ANBI’s er een potje van maken, moet de put opeens gedempt worden. Belastingplichtigen mogen van hun overheid verwachten dat zij fiscaliteiten gefinancierd uit collectieve middelen controleren. Handhaving is volstrekt normaal en de sector van ‘goed doen’ hoeft hierin wat ons betreft geen enkele uitzonderingspositie te vervullen. Sterker nog. Met rechten komen ook dure plichten: noblesse oblige. Of zoals Ineke Koele het formuleert: ‘de algemeen nut beogende instellingen zijn de levensader van onze maatschappij. Zij zorgen voor stabiliteit, innovatie, welzijn, zorg, cultuur, verbetering van de toekomst, wijsheid en bevordering van de democratie. Daarbij hoort eveneens dat men zich houdt aan de hoogste normen van eerbaarheid. Daar horen dus ook administratieve en juridische verplichtingen bij. Overheid: neem uw verantwoordelijkheid, zorg voor duidelijke en strakke regelgeving en op een nauwgezette controle. Verlang van de sector wat u nodig heeft voor een effectieve aanpak. Zorg dat fraudeurs geen voet aan de grond krijgen. En bescherm daarmee onze samenleving.’ Dixit De Dikke Blauwe.
►Voor het algemene artikel over de evaluaties van de giftenaftrek: klik hier
►Voor een samenvatting van de externe evaluatie giftenaftrek door onderzoeksbureau Dialogic: klik hier
►Voor een samenvatting van de evaluatie van de praktijk rondom ANBI’s en SBBI’s door het Ministerie van Financiën: klik hier
►Voor een samenvatting van de evaluatie van de uitvoering van de giftenaftrek door de Belastingdienst: klik hier
►Voor de column van mr. dr. Ineke Koele: klik hier
nl
