Het was een feestje gisteren, tijdens de vernissage van de nieuwe jaargids De Dikke Blauwe3 in de sjieke Haagse Sociëteit De Witte, maar wel een feestje met een duidelijk thema: ons denken over vermogen kantelt. Steeds meer vermogenden zien de meerwaarde van 'goed geld' als dubbelsnijdend zwaard: goed voor een betere wereld, maar ook goed voor de schenker en zijn familie. Maatschappelijke Alliantie-voorzitter Jan Peter Balkenende is optimistisch: hij ziet, vooral bij de jongere generatie, een nieuwe 'mindset' gloren.
 
Zo'n 120 genodigden waren tijdens de vernissage getuige van de bekendmaking van de winnaars van de Dikke Blauwe 100, de jaarlijkse ranglijst van 'invloedrijkste personen in de wereld van doneren & sociaal investeren'. Heel spannend was dat al niet meer omdat het embargo op het persbericht hierover al vorige week werd geschonden en RTLZ reeds vrijdagavond in haar tv-uitzending gewag maakte van de winnaars. Dat mocht de pret echter geenszins drukken. Het echtpaar Van den Ende was zichtbaar geroerd door het eerbetoon, dat zij uit handen van Maatschappelijke Alliantie-voorzitter Jan Peter Balkenende in ontvangst namen. In het juryrapport werden Janine en Joop van den Ende onder andere geprezen voor hun authentieke bevlogenheid, zonder effectbejag. Hoe raak die typering was, bleek wel uit het dubbelinterview dat DDB-hoofdredacteur en presentator Charles Groenhuijsen daarna met het echtpaar had. Joop van den Ende vertelde daarin openhartig over de ontstaansgeschiedenis van de VandenEnde Foundation: een zoektocht van het echtpaar om een goede vorm te vinden voor de inzet van hun vermogen die aansluit bij hun gezamenlijke passie voor de cultuur.
 
Cultuur is geen luxe
Joop van den Ende maakte van de gelegenheid gebruik om ook zijn zorgen over het overheidsbeleid kenbaar te maken. De bezuinigingsgolf in het lager onderwijs heeft bijvoorbeeld het muziekonderwijs vrijwel volledig laten verdwijnen. Van den Ende: 'Dat is geen luxe. Iedereen weet hoe belangrijk en verrijkend muziek en cultuur zijn voor de ontwikkeling van kinderen. Het maakt ze blijer, gelukkiger en stimuleert ze ook voor andere vakken, zoals rekenen en taal.' Van den Ende zet zich daarom in om een gezamenlijk particulier project op te tuigen het muziekonderwijs op de basisschool weer te stimuleren. Maar een vervanging van overheidssubisidie kan en mag het nooit worden. Van den Ende: 'Als ik dat sentiment ruik, ben ik 'pissed'. Dat in de VS vrijwel de gehele cultuur particulier wordt gefinancierd begrijp ik omdat de belasting daar twintig procent lager is. In Nederland betalen we meer belasting en dat verplicht de overheid in mijn ogen ook om op het gebied van cultuurfinanciering haar verantwoordelijkheid te nemen.'
Gevraagd naar zijn standpunt over het voortdurende getouwtrek rond de giftenaftrek - die onder andere volgens de Commissie Van Dijkhuizen zelfs afgeschaft kan worden, zei Van den Ende klip en klaar: 'Onvoorstelbaar dom en kortzichtig.'
 
Filantropie maakt je blij
Gevraagd naar hun voorbeeldfunctie als moderne filantropen zei Janine van den Ende: 'Nee we gaan niet evangeliserend rond, maar we proberen anderen wel bij onze plannen te betrekken.' Wat bij de aanwezigen vooral bleef hangen was de hartekreet waarmee Joop van den Ende het interview afsloot: 'Onze foundation heeft ons zoveel gebracht. Ik zou tegen andere vermogenden alleen dit willen zeggen: wij worden er ongelooflijk blij van.'
 
Koning Midas-vloek
Dat strategische filantropie - want daarvan is de VandenEnde Foundation een schoolvoorbeeld - vermogenden blij kan maken, demonstreerde daarna DDB-hoofdredacteur 'Tax & Legal' Ineke Koele. Want vermogen blijkt 'tot een bron van onvermogen te leiden waar het gaat om het creëren van ‘navolging’ van het succes van de eerdere generatie door de opvolgende generatie.' Dit onvermogen wordt volgens Koele bepaald door gebrekkige communicatie binnen de generaties, een gebrek aan een gedeelde visie op identiteit en toekomst en een gebrek aan voorbereiding van en respect voor de volgende generatie. Een geheel dat Koele aanduidt met ‘navolging' ('legacy').
 
Het gevolg van dit onvermogen is volgens Koele een gebrek aan cohesie in de familie dat leidt tot latente of openlijke conflicten en al dan niet 'beweerdelijk incompetente erfgenamen'. 'Hoe wijdverbreid ook, in de praktijk wordt nog niet volmondig erkend dat een al te eenzijdig perspectief op vermogen een Koning Midas-vloek van onvermogen uitlokt.'
 
Strategische filantropie
Een uitweg is het beoefenen van strategische filantropie: volgens Koele een uitstekend instrument om het vermogen over verschillende generaties te bestendigen. 'Mits juist opgezet, leidt strategische filantropie tot groei van menselijk en intellectueel kapitaal in de familie; leert het jongere generaties om een gezonde relatie tot de waarde van geld te ontwikkelen; creëert het een visie van stewardship die business en familiale belangen integreert. Het biedt een forum voor samenwerking binnen de familie en is in staat om nieuwe heldenverhalen en identiteit te verschaffen aan de familie als geheel. Het draagt kortom bij aan de creatie van een legacy, een plan voor navolging.

Maatschappelijk verlies
Familiefilantropie is echter ook een 'maatschappelijk goed' vanuit macro-economisch perspectief, betoogde Koele: 'De meeste private vermogens zijn belichaamd in of komen voort uit familiebedrijven, die meer dan tweederde van alle bedrijvigheid, werkgelegenheid en economie vormen. Het maatschappelijk verlies door mislukte overgangen over generaties heen is daarom gigantisch. Een extreme verduurzaming van familiekapitaal wordt bereikt door de eigendom (grotendeels) te converteren naar een maatschappelijke stichting.'