Vermogensfondsen

Vermogensfondsen staan middenin de actualiteit

Pieter Oostlander (Shaerpa): 'Vanuit doneren kun je opschuiven richting sociaal investeren. Dan investeer je met vermogen in maatschappelijke organisaties, die voor maatschappelijk rendement gaan. Aan de beleggingskant kun je opschuiven richting impact in

11 december 2015

Nieuws | Redactie DDB | Vermogensfondsen

Hoe ga je een complex probleem te lijf, zoals de actuele asielopvang waarover talloze meningen bestaan? Hoe kun je als fonds nieuwe financiële methodes toepassen zoals sociaal investeren, om bijvoorbeeld de maatschappelijke zorg voor mensen te verbeteren? En wat kunnen vermogensfondsen leren van de bedrijfsfondsen die razendsnel in opkomst zijn, en vice versa? Op 24 november gaf de FIN, de belangenvereniging van vermogensfondsen in Nederland, volop ruimte om die actuele vragen te bespreken.

door Miriam Wijnen

Asielproblematiek: graag regie en verbinding!
De FIN organiseerde drie themasessies voor haar leden, aansluitend op de ledenvergadering in het hoofdkantoor van ABN Amro in Amsterdam. Misschien wel de meest actuele was ‘Wicked Problems Plaza’, waarbij fondsen de ‘wicked problems’ systematiek gebruikten om een casus aan te pakken die zo in de krant had kunnen staan: In uw wijk komt asielopvang voor meer dan 500 asielzoekers. Burgers reageren zeer verdeeld en u bent als fonds gevraagd bij te dragen aan opvang en draagvlak. In de rollen van de diverse stakeholders (vluchteling, wijkbewoner, burgemeester, Vluchtelingenwerk, media) maakten de fondsen kennis met de systematiek van prof. Tulder, die zicht geeft op de gelaagdheid en mogelijke oplossingen voor een complex probleem. Deze systematiek voor wicked problems bestaat uit:

Interest space: benoemen van complexiteit van het issue, belangen en dilemma’s per stakeholder;
Equity space: motieven, ‘de droom’ van elke stakeholder;
Efficiency space: geleerde lessen uit eerdere benaderingen van het probleem, briljante mislukkingen, wilde ideeën;
Partnering space: samenbrengen van informatie uit de voorgaande stappen, leidend tot zicht op de oplossingen voor het probleem.

Snelkookpan
‘Deze systematiek werkt als een snelkookpan’, aldus het team van Partnerschips Resource Centre Rotterdam, dat de sessie leidde. ‘Normaal gesproken hebben we een dag nodig om een probleem te ontrafelen met de diverse stakeholders aan tafel. De fondsen kunnen slechts proeven aan de mogelijkheden die dit model biedt.’ Toch kwamen uit de ‘ingedikte’ sessie al oplossingsrichtingen naar voren. De grootste behoefte van fondsen rondom de vluchtelingenproblematiek ligt op het vlak van regie en verbinding. Men zou gebaat zijn bij een regisseur – nationaal, maar ook lokaal – die kennis heeft over vluchtelingen, de plannen van de overheid, maatschappelijke initiatieven en fondsen, en die als ‘matchmaker’ kan optreden. Daarnaast zetten de fondsen de casus in een breder perspectief. Klimaat- en grondstoffenproblemen brengen wereldwijd migratiestromen op gang. We hebben te maken met de ontwikkeling richting een nieuw Nederland, waarin nieuwe inwoners ons vergrijsde land ook kansen kunnen bieden. Inleving, samenwerking en verbinding zijn nodig om dat proces in te gaan. Al met al een dynamische sessie, maar is de kous hiermee af? ‘Zeker niet’, meldt Suzette de Boer, directeur FIN. ’Vermogensfondsen, betrokken bij de FIN, zoeken samenwerking in vijf thema’s op het migratie- en vluchtelingenvraagstuk.’

Sociaal of impact investeren?
In een informatieve sessie met maar liefst drie sprekers – Pieter Oostlander (Shaerpa en EVPA), Frank van Bussel (KNHM) en Marco van Alderwegen (Else BV en hict samen ´t verschil maken) – kwamen de ervaringen naar voren van vermogensfondsen die hun vermogen investeren om hun maatschappelijke doelen te bereiken. Dit gaat verder dan de werkwijze van veel fondsen die het rendement op hun vermogen inzetten voor hun doelstelling, maar niet het vermogen zelf. Pieter Oostlander, pionier en adviseur in ‘venture philanthropy’: ‘Voor fondsen zijn twee ontwikkelingen interessant: vanuit doneren kun je opschuiven richting sociaal investeren. Dan investeer je met vermogen in maatschappelijke organisaties, die voor maatschappelijk rendement gaan. Aan de beleggingskant kun je opschuiven richting impact investeren. Dan beleg je in bedrijven en organisaties die zowel maatschappelijk als financieel rendement nastreven.’

Robot-rollator
Marco van Alderwegen doet aan sociaal investeren met Else BV, die in 2014 werd opgericht door de stichtingen Else en Sluyterman van Loo. ‘Waarom zou je alleen bijdragen aan je doelstelling als je het goed doet op de beurs? Daarom investeren we nu zelf in ondernemingen die bij onze doelstelling – goede maatschappelijke zorg – passen. Denk aan een onderneming die een slimme robot-rollator bouwt of een onderneming die met een internet-community professionals verenigt, om bij te dragen aan verandering in de zorg.’ ‘Een investeringsfonds managen vergt wel heel andere expertise dan het beoordelen van donatie-aanvragen. Je moet een businesscase en maatschappelijk rendement kunnen beoordelen, en sociaal ondernemers coachen. Maar het is de moeite waard om ermee te beginnen.’ De Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij (KNMH) heeft van die begeleiding haar hoofddoel gemaakt en coacht burgerinitiatieven en sociaal ondernemers. ‘Zo’n 180 professionals doen dat vrijwillig’, vertelde Frank van Bussel. KNMH geeft daarbij ook leningen en participeert in sociale ondernemingen, zoals Granny’s Finest, een bedrijf waarbij ouderen hun hobby – breien – inzetten om de ontwerpen van jonge ontwerpers te maken. ‘Jong en oud komen bij elkaar, en de breiclubs gaan eenzaamheid tegen.’ Ondanks de genoemde best practices zagen sessiedeelnemers nog heel wat beren op de weg:

Het kan lastig zijn ondernemingen te vinden die passen bij je doelstelling.
De mindset en expertise van besturen, medewerkers en aanvragers hebben nog een weg te gaan.
Het oprichten van een bv kan een afbreukrisico zijn.
De investeringshorizon is langer. Maar, zoals een deelnemer formuleerde: ‘We kunnen niet veel redenen bedenken om niet missiegerelateerd te investeren. De grondhouding is positief.’ Nu is het afwachten welke vermogensfondsen zullen aansluiten bij Else BV.

Hoe donor-driven is uw bedrijfsfonds?
Hoe legitimeren bedrijfsfondsen zich naar markt en maatschappij, en hoe positioneren ze zich? Daarover spraken Lonneke Roza (Rotterdam School of Management) en Lucas Meijs (Rotterdam School of Management/ECSP). ‘Corporate foundations zijn anders dan ‘gewone’ vermogensfondsen en ook anders dan de MVO-afdeling van een bedrijf. Soms staat een bedrijfsfonds dichtbij het bedrijf: bijvoorbeeld het fondsbestuur bestaat uit medewerkers vanuit het bedrijf, vrijwilligers komen uit het bedrijf en het bedrijf betaalt een jaarlijkse bijdrage. Of er is meer afstand, het fonds heeft bestuurders en vrijwilligers van buitenaf, en het bedrijf doet een eenmalige bijdrage.’ Ook medewerkers kunnen op verschillende manieren worden betrokken, vertelden Meijs en Roza. Ze kunnen betaald of vrijwillig worden ingezet. Het ene bedrijfsfonds faciliteert vrijwilligerswerk terwijl het andere het organiseert (bijvoorbeeld sociale bedrijfsuitjes). En ook het motiveren van medewerkers loopt langs verschillende lijnen, waarbij hun drijfveren ook uiteenlopen, van de behoefte aan sociale verbinding tot eigen kennisontwikkeling of loopbaanperspectief. ‘Een interessante vraag is: in hoeverre werkt een bedrijfsfonds donor-driven’, aldus Meijs. ‘Hoe sterk zie je het bedrijf terug in de fondsactiviteiten? Die vraag leeft nauwelijks bij bedrijfsfondsen, maar traditionele vermogensfondsen stellen die vraag juist wel.’

KPN
Mooiste Contact Fonds Een bedrijfsfonds dat sinds 2007 actief is, KPN Mooiste Contact Fonds, werd voorgesteld door Mark Versteegen en Michael Amiabel (KPN/MCF). KPN Mooiste Contact Fonds verbindt mensen met de buitenwereld, voor wie dat niet vanzelfsprekend is. Bijvoorbeeld langdurig zieke kinderen kunnen, via digitale hulpmiddelen van KPN, contact houden met hun klas. ‘Het Mooiste Contact Fonds zet de kerncompetenties van KPN in om het maatschappelijke probleem van sociaal isolement tegen te gaan. Hierbij wordt samengewerkt met maatschappelijke partners zoals het Nationaal Ouderenfonds, Edventure en Resto VanHarte.’

Leren van elkaar
Gediscussieerd werd over ‘donor-driven’ beleid en andere aspecten van bedrijfsfondsen. ‘Wees eerlijk over je drijfveren, dat was de voornaamste conclusie’, zegt Meijs. ‘Het publiek wil weten wat een bedrijfsfonds doet voor de maatschappij en de aandeelhouders willen weten dat dit voortkomt uit bedrijfsbelang. Een risico is dat bedrijven elkaar nadoen en vergelijkbare doelen gaan ondersteunen. Zo zie je dat heel veel Amerikaanse bedrijfsfondsen zich richten op onderwijs en talentontwikkeling.’Roza: ‘Heel duidelijk werd dat vermogensfondsen en corporate foundations beiden in verschillende vormen voorkomen, en dat het zinvol is als ze elkaars perspectief kennen.’