Tweels Tweak: eigen kunst eerst

Eigen kunst eerst, de opkomst van cultureel nationalisme

Toen een aantal jaar geleden belangwekkend cultureel erfgoed over de grens leek te verdwijnen - en dat tot enig chagrijn in de samenleving leidde - stelde het Kabinet een adviescommissie in, onder leiding van een gepensioneerd politicus. Zo gaat dat in het Haagse als je niet direct een antwoord paraat hebt. We kregen eerst de Commissie Pechtold die adviseerde over een beter beschermingsbeleid. En daaropvolgend kregen we een commissie onder leiding van CDA-coryfee Sybrand van Haersma Buma. In zijn rapport ‘Onvervangbaar & Onmisbaar’, dat recent uitkwam, doet hij aanbevelingen om ‘ongewenste vervreemding’ te voorkomen. Een goede zaak zou je zeggen. Laten we ervoor zorgen dat bijvoorbeeld Nederlandse kunst niet over de landsgrenzen verdwijnt.

Maar is dat wel, per definitie, een goede zaak? Natuurlijk is het goed als kunst niet verdwijnt in de privécollecties van oliesjeiks, hedgefund-eigenaren, bitcoinboeven, oligarchen, Silicon Valley-miljonairs of private equity-managers. U ziet ik doe ook mee met de framing… de toon is (wordt zo) gezet. Of een tikkie genuanceerder, dat die kunst overgaat naar een museum in Dubai, waar het alleen nog voor de happy few te zien is (iets minder erg).

Alles goed en wel. Deze sentimenten, die wel degelijk spelen, zetten de toon. Er is ook een andere kant. Ja, er zijn zelfs meerdere kanten aan de medaille. Er is ook privébezit dat liefdevol voor het grote publiek ontsloten wordt, zoals bijvoorbeeld Museum Voorlinden of het Louwman Museum. En ja, het is ook nog eens zo dat de mooiste musea ter wereld volstaan met artefacten uit andere landen. Denk aan het British Museum in Londen, een paradijs voor liefhebbers van de Griekse en Egyptische oudheid. Of het Prado in Madrid waar je het beste werk van de Vlaamse meesters Rubens en Bosch kunt bewonderen. In het huidig tijdsgewricht spreken we dan al snel over ‘roofkunst’ of ‘dubieuze herkomst’ – en komt het gesprek op gang ‘of het niet terug moet’. En ja, ook Nederlandse musea staan vol met ‘spullen’ uit andere continenten. Je zou daartegenover kunnen zetten dat het eigenlijk ook mooi is dat het publiek kennis kan nemen en genieten van kunst etc. uit andere landen! Wij van collecties van daar – en ja, dat is dan de consequentie; zij van onze voorwerpen hier vandaan. Wordt juist door culturele uitwisseling de wereld niet net een tikkie beter?

En dan, vanuit laten we zeggen het Dikke Blauwe-perspectief, we moeten ook niet vergeten dat juist vermogensfondsen en fondsenwervers dit voor een groot deel mogelijk maken. Zij zijn de ‘enablers’ van culturele en museale uitwisseling. Denk bijvoorbeeld aan het fantastische werk van de Vereniging Rembrandt. Zij zijn een factor van betekenis in de culturele markt, want ja – er is nu eenmaal een markt voor cultureel erfgoed (‘Let’s face the facts’) – met tegelijkertijd een groot verantwoordelijkheidsbesef.

Er zijn nog veel meer goede voorbeelden van dat laatste. Denk alleen maar aan ‘Marten en Oopjen’, die afwisselend in het Louvre en het Rijksmuseum te zien zijn – en gefinancierd zijn met publiek én geefgeld. Kortom: mondialisering en geefgeld hebben grote waarde – het is niet alleen maar droefenis. Dus waak (tenminste een beetje) voor doorgeslagen cultureel nationalisme!

******

Meer over ethiek, fondsenwerving en de publieke zaak is te lezen in het boek Marktgericht,  missiegedreven dat Marc van den Tweel schreef. Marktgericht, missiegedreven kost €19,99 en is verkrijgbaar via de boekhandel of in de webshop van Walburg Pers. 

Tweels Tweak wordt op persoonlijke titel geschreven door Marc van den Tweel. Van den Tweel is algemeen directeur van sportkoepel NOC*NSF en toezichthouder bij het Rijksmuseum van Oudheden. Voorheen was hij algemeen directeur bij Natuurmonumenten en Ronald McDonald Kinderfonds en marketingdirecteur bij het Wereld Natuur Fonds.