De oratie van René Bekkers ging vorige week over ‘de waarde van filantropie’. Maar wat is nou die waarde? Als we de klinische kengetallen van Geven in Nederland erbij pakken, zou filantropie in Nederland macro-economisch net zoveel waard zijn als de zoetwarenbranche: een slordige 6 miljard euro. Toch zijn er geen leerstoelen Hogere Zuurstokkunde, maar is er intussen wel een aanzienlijk aantal filantropie-onderzoekers, merkt Bekkers spits op. We hechten als samenleving klaarblijkelijk een ander soort waarde aan filantropie dan alleen een monetaire. Want o wee als in Het Land van Goed Doen iemand een scheve schaats rijdt. Dan staat iedereen op z’n achterste benen. Raken we een maatschappelijke zenuw. Misschien wel omdat filantropie veel zegt over onze ‘hogere’ waarden.
Bekkers en wetenschappelijke tijdgenoten zijn zeker niet de eersten die de morele aspecten van filantropie bestudeerden. De Joodse geleerde Maimonides, ook wel bekend als Rambam, deed dat al in de twaalfde eeuw. Aan Maimonides’ danken we ‘Rambams ladder’: deze rangorde weerspiegelt stadia van moraliteit in het geven, waarbij trede 1 de laagste en trede 8 de moreel hoogste vorm van geven is. Naar deze tijd vertaald, is deze ladder:
8.doe een gift-lening of ga een business partnership aan met de armen
7.geef anoniem aan een onbekende ontvanger
6.geef anoniem aan iemand die je kent
5.geef publiekelijk aan een onbekende
4.geef voordat je gevraagd wordt
3.geef nadat je gevraagd bent
2.geef bewust, maar te weinig
1.geef uit medelijden
Het zal toch niet waar zijn…in de twaalfde eeuw was venture philanthropy al het hoogste goed! Misschien moeten we daarom een beetje lachen als “van geven naar investeren” ons wordt gepresenteerd als de “nieuwste trend in filantropie”, zoals op de Dag van de Filantropie vorige week gebeurde.
Ook onze voorvaderen hadden feilloos door dat aalmoezen geven uit medelijden moreel gezien het minste van ons vergt. Het is filantropie met de laagste morele waarde. De hoogste trede op Rambams Ladder gaat uit van inclusiviteit (nu ook zo’n hype-woord), waarbij er sprake is van gelijkheid tussen grantor en grantee. Het enige verschil tussen die twee is hier dat de grantee geen geld heeft en de grantor wel. Die economische onbalans heeft echter geen invloed op de morele waardering van de ontvangers als zodanig. Ze zijn er ‘niet minder om’. Door hen kansen te geven zelf uit de armoedecyclus te ontsnappen, snijdt het mes aan twee kanten. Ziehier de pastoor en de koopman in innige omhelzing.
Wat is de werkelijke waarde van filantropie dus? Onze filantropische gedragingen verraden ons morele dna. Filantropie laat zien hoe goed, hypocriet, nederig en gulzig we zijn. Filantropie is een uitvergroting van ons beste én slechtste ik. Filantropische gedragingen zijn de kanarie in onze morele kolenmijn. Denk goed na voordat u in filantropie iemand het rambam toewenst.
►Download de volledige tekst van de oratie van René Bekkers onderaan dit artikel
Over de auteur: Edwin Venema is publicist, schrijfcoach en eigenaar van redactiebureau De Kopijmeester. Hij was meer dan tien jaar hoofdredacteur van De Dikke Blauwe, waarvoor hij tegenwoordig als onafhankelijk commentator nog regelmatig bijdragen levert.
nl
