Oxfam: een ijzersterk merk

Wie niet onder een steen heeft gelegen, kan het Haïti-schandaal rondom Oxfam toch niet ontgaan zijn. Deze rotte appel lijkt in no-time de gehele goede doelenmand wormstekig gemaakt te hebben. Het NOS Journaal maakte al de onvergeeflijke fout om de affaire maar gelijk die van Oxfam Novib te maken.
De vragen die nu gesteld worden zijn de goede: gaat het hier om een incident in de (letterlijke) periferie van deze specifieke hulporganisatie? Of is hier sprake van een al dan niet bewust toegedekte cultuur op een veel breder front in buitenlandse hulp?

In afwachting van onderzoek en door feiten onderbouwde antwoorden is er intussen allang een bonte stoet van finale oordelen voorbijgekomen. Was vroeger het dorpssuffertje met een vertraging van weken een gamechanger; tegenwoordig zijn Twitter en Facebook binnen 0,3 seconden zowel officier van justitie, rechter als penitentiare inrichting ineen. Daarbij vallen een paar dingen op.

Opvallend is de gretigheid waarmee het aantal opzeggers van het Nederlandse Oxfam Novib werd vermeld: ‘Donateurs zeggen massaal op’, kopten kranten en blogs en de twitteraars papagaaiden het nog net niet likkebaardend na. Maar klopt die bewering eigenlijk wel?
Oxfam Novib, onderdeel van Oxfam International, een confederatie van twintig ontwikkelingsorganisaties over de gehele wereld, heeft naar schatting ruim 300.000 donateurs. Minder dan 1% daarvan (1.700) heeft de afgelopen week aangegeven de steun te beëindigen. Na zo’n vreselijk verhaal over alles waar een hulporganisatie niet voor staat, is dat niet niks, maar ook zeker niet ‘massaal’.
 
Wat kunnen we leren van de afhakers? Filantropieprof René Bekkers gebruikt de term ‘empathische woede’ als drijfveer: hoe meer je om kinderen geeft als donateur, hoe groter je boosheid. Empathie is een belangrijk deel van altruïsme, maar er zit volgens Bekkers ook een niet-altruïstische kant aan dit gedrag: opzeggingen als uitdrukkingsvorm van betrokkenheid? Een betrokkenheid die in elk geval weinig effectief is: je helpt er de kinderen niet mee.

Het ziet ernaar uit dat Oxfam als merk sterk genoeg is om deze frontale aanval op haar kernwaarden te weerstaan. En dat is knap, want nog niet eens zo heel lang geleden liepen ontwikkelingsorganisaties bepaald niet voorop in het managen van de donateursverwachtingen. De reality check van ontwikkelingssamenwerking - OS is bepaald geen lopende band van louter succesverhalen en vooral een kwestie van lange adem - werd best lang uitgesteld. Er wordt mondiaal op veel fronten goede en soms zelfs spectaculaire vooruitgang geboekt (kijk eens op de website van World’s Best News), maar het is wel heel hard ploeteren. En vooral: het is in alle opzichten mensenwerk.

Hoewel er alles aan gedaan moet worden om wangedrag te voorkomen, weet iedereen ook dat protocollen, procedures en ombudsmannen en -vrouwen geen garantie voor de toekomst zijn. De mens is de krachtigste en tegelijkertijd ook de zwakste schakel in de keten. Dat geldt voor de politiek, het leger, de politie, de sport, het bedrijfsleven en dus ook voor hulpclubs. Alsof die alleen maar uit heiligen bestaan. Maar als een medewerker onder verdenking staat, maakt dat de missie van deze organisaties zelf niet automatisch verdacht of onnodig. Het lijkt erop dat die wijsheid door de donateurs van Oxfam Novib vooralsnog uitstekend is begrepen. Massaal.