Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) deed de afgelopen vijf jaar onderzoek naar de rol van het Rode Kruis in de Tweede Wereldoorlog. Op 1 november werden de resultaten gepresenteerd en de conclusie was niet mals: de hulporganisatie deed niets voor Joodse Nederlanders. ‘Het is aan het bestuur van het Rode Kruis en de medewerkers hoe ze hier verder mee omgaan. Ik hoop wel dat Joodse mensen in Nederland na dit onderzoek begrijpen dat het Rode Kruis het serieus meent als ze zegt: dit mag nooit meer gebeuren.’
 
Aanleiding van het onderzoek was een ontmoeting in 2005 tussen Frits Barend en toenmalig directeur Cees Breederveld tijdens een benefietactie op televisie. Barend weigerde hem een hand te geven en snauwde hem toe: ‘Het Rode Kruis? Hoe durf je hier te komen? Jullie hebben niets voor de Joden gedaan in de Tweede Wereldoorlog.’ Breederveld, die pas enkele dagen directeur van het Nederlandse Rode Kruis was, maar al tien jaar lang landelijk bestuurslid, was geschokt en ging op zoek naar het verhaal erachter. ‘Ik hoorde iets over het Nederlandse Rode Kruis waar ik al die tien jaar nog nooit over had gehoord. Er werd nooit over gesproken. Ik wilde weten hoe het kwam dat een organisatie als het Rode Kruis, waarvan je verwacht dat iedereen daar waardering voor heeft, ook door een groep mensen wordt gehaat. Ik vond dat de hele organisatie dat moest weten’, aldus Breederveld.
 
Eerder onderzoek
De organisatie kon dat allang weten, want meteen na de bezetting werd er een commissie ingesteld, de zogenoemde Pakkettencommissie, die het optreden van het Rode Kruis tegenover concentratiekampgevangenen moest onderzoeken. Voorzitter was sociaal-democratisch politicus en verzetsman Koos Vorrink, die in kamp Sachsenhausen had gezeten. Loe de Jong besteedde er meerde hoofdstukken aan in Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Hij concludeerde dat het Rode Kruis zich meegaand had getoond tegenover de bezetter.
Toch besloot het Rode Kruis dat het onderzoek nog een keer moest. Bestuursvoorzitter Inge Brakman: ‘In veel van die onderzoeken was het Rode Kruis maar één onderdeel van de studie. Daarom hebben we het NIOD gevraagd om een brede overzichtsstudie, waarin de rol van het hele Nederlandse Rode Kruis tijdens de oorlog onderzocht wordt.’
 
Zwarte bladzijde
In 2012 gaf het Rode Kruis opdracht aan het NIOD het onderzoek te starten. Dr. Regina Grüter voerde het onderzoek uit, bijgestaan door een begeleidingscommissie, met als voorzitter prof. dr. Hans Blom (emeritushoogleraar Nederlandse Geschiedenis Universiteit van Amsterdam) en dr. Geraldien von Frijtag Drabbe Kuenzel (Universiteit Utrecht), prof. dr. Thea Hilhorst (Wageningen UR), prof. dr. Keetie Sluyterman (Universiteit Utrecht) en drs. Hans de Vries (oud NIOD-medewerker en onderzoeker Kampen en gevangenissen). Vijfhonderd pagina’s later wordt nogmaals duidelijk dat de Tweede Wereldoorlog een pijnlijk zwarte bladzijde is in de geschiedenis van het Rode Kruis. Brakman zegt in haar toespraak als reactie op de onderzoeksresultaten: ‘Ik moest het rapport af en toe echt even wegleggen, omdat het zo confronterend was. Wij bieden de slachtoffers en nabestaanden onze diepe verontschuldigingen aan. En nemen maatregelen om ervoor te zorgen dat het nooit meer zo mis kan gaan.’