Bij de decentralisatieplannen van de zorg wordt het particulier initiatief over het hoofd gezien.
In de discussie over de zorg ontbreekt aandacht voor het lokale particulier initiatief. Kerken, lokale maatschappelijke organisaties, lokale fondsen, maatschappelijk betrokken bedrijven, serviceclubs, burgerinitiatieven, vrijwilligersorganisaties, voedselbanken, lokale gemeenschapsfondsen: het zijn voorbeelden uit een breed scala aan vrijwillige initiatieven voor de lokale leefbaarheid.
Deze uitingen van maatschappelijke betrokkenheid heten in mijn onderzoeksgebied 'filantropie' en in de internationale wetenschappelijke context 'private action for the public good'. Vóór de uitbouw van de verzorgingsstaat was dit de gewoonste zaak van de wereld en werd met particulier initiatief in beleid en politiek serieus rekening gehouden.
'Particuliere verantwoordelijkheid'
Maar wat staatssecretaris Van Rijn bedoelt met particulier is wat anders. Hij heeft het over 'particuliere verantwoordelijkheid'. U, als burger, als gehandicapte, wordt als particulier benaderd om het maatwerk van de overheid mogelijk te maken. Ambtenaren komen - opgeleid of niet - bij u als zorgbehoevende thuis om te inventariseren wat u zelf en uw partner, kinderen, vrienden, vriendinnen en buren voor uw zorgbehoefte kunnen betekenen. Uw eigen informele netwerk wordt onderdeel gemaakt van overheidsbeleid. Particulier betekent in deze zorgdecentralisatie een beroep doen op familie en netwerk. Hoe pakt het 'maatwerk' van de zorg in de praktijk uit? Er wordt door de gemeente een afweging gemaakt van wat de overheid voor u kan doen en wat u zelf met uw informele netwerk aankan. Zo geformuleerd is dit nieuwe zorgbeleid een perfecte afspiegeling van de huidige kabinetscoalitie: VVD (verantwoordelijkheid van het individu) en PvdA (de verzorgende overheid).
Maar er is en was in Nederland meer onder de zon dan de dualistische keuze tussen overheid en individu doet voorkomen. Nederland kent een derde mogelijkheid: het maatschappelijk filantropisch particulier initiatief, van mensen die zich vroeger en nu bekommeren om mensen, om de gemeenschap. Particulier initiatief is niet hetzelfde als mantelzorg, of de steun van familie- of informele netwerken. Particulier initiatief is de Cirkelbus uit Voorschoten waar 80 vrijwilligers met busjes voor een klein bedrag ouderen vervoeren; ouderen die zij voorheen niet kennen. Particuliere initiatieven zetten zich niet in voor particuliere, maar voor algemeen nuttige doelen. Opvang voor illegalen in een kerk, natuurbehoud, ontwikkelingshulp, de weekendschool, de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappijen, de vele, actieve fondsen: Nederland zit er vol mee. Nederland was en is een filantropisch land.
Ontbrekende partij
Deze maatschappelijke partij ontbreekt in de decentralisatie van de zorg. De gemeenten en de door hun gebudgetteerde zorginstellingen zitten aan de keukentafel van de zorgbehoevende. Maar de gemeenten zitten niet aan tafel met particuliere initiatiefnemers. Dat is de ontbrekende partij. Toen ik aan de Vrije Universiteit sociologie van de hulpverlening studeerde, was er aan de Prins Hendriklaan in Amsterdam de Raad voor Overleg en Advies (ROA) gevestigd. Een platform van het burgerlijk en kerkelijk particulier initiatief dat met elkaar en periodiek met de gemeentelijke overheid overleg voerde over sociale kwesties in Amsterdam. Over de daklozenopvang, de buurthuizen, ongehuwde moeders, de wijkopbouw enzovoorts. Particuliere initiatieven hadden eigen projecten, prioriteiten en doelstellingen. De gemeentelijke overheid de hare. Men overlegde en onderhandelde. Wat kunnen we samen doen, waar zijn we het niet met elkaar eens. De politiek heeft soms andere prioriteiten dan de maatschappelijke initiatieven: politieke democratie is van een andere orde dan sociale, c.q. directe democratie.
Dat laten horen van een eigen geluid gebeurde ook op landelijk niveau. Zo ondersteunde het Juliana Welzijn Fonds (het huidige Oranjefonds) financieel de oprichting van Jongeren Advies Centra (JAC's) ten behoeve van de emancipatie van jongeren in de jaren zestig van de vorige eeuw, tegen de wil van de overheid. Dat is particulier initiatief.
In april van dit jaar heeft een aantal wetenschappers op de Dag van de Filantropie in de aula van de Vrije Universiteit het Manifest 'Er waart een golf van idealisme door Nederland' uitgebracht. Daarin wordt opgeroepen het Nederlandse particulier initiatief de plaats te geven die het verdient en het maatschappijbeeld niet te vernauwen tot overheidsverantwoordelijkheid en individuele verantwoordelijkheid. Aan de beleidsmakers van het ministerie van VWS en aan gemeenten het advies van de inhoud van dit manifest kennis te nemen. Nodig (lokale) particuliere initiatieven uit aan tafel te zitten; kijk wat ieder doet en overleg wat ieder kan doen.
nl
