Hoe Mandela ons blijft inspireren

Wat markeert iemands betekenis voor de wereld? Hoe komt het dat koningen en presidenten uit Oost en West toestromen om samen met tienduizenden Zuid-Afrikanen Mandela de laatste eer te bewijzen? Hoe inspireerde hij mij? En wat kan ik, wat kan ieder van ons die zich verder in persoonlijk leiderschap of hogere levenskunst wil bekwamen van Mandela leren? Ik kwam op de volgende drie eigenschappen.

Eén van de dingen die Nelson Mandela als mens zo bijzonder en tot een echte leider maakten, is dat hij onvoorwaardelijk trouw bleef aan zijn waarden en aan zijn droom: een Zuid-Afrika waarin blank en zwart gelijkwaardig en in harmonie samenleven. De verleiding - vrijlating binnen handbereik maar onder voorwaarden - weerstond hij. Mandela zei daarover tijdens zijn bezoek aan Amsterdam in 2002 het volgende:

Komend uit de nacht die mij omhult
van top tot teen in inktzwarte duisternis

dank ik de goden, welke er ook mogen zijn
voor mijn onoverwinnelijke ziel

ik ben de meester van mijn lot
ik ben de hoeder van mijn ziel

het maakt niet uit hoe hoog de muur is
hoe zwaar ook deze doornenkroon

opnieuw herhaal ik
ik ben de meester van mijn lot
ik ben de hoeder van mijn ziel

Tot tranen geroerd zat ik voor de tv en spoelde later de band terug om de tekst te kunnen opschrijven. Elke keer inspireert hij mij opnieuw. Leiderschap gaat over durven vóórleven en dóórgaan daar waar de meesten van ons stoppen. Hoevelen van ons zouden níet breken onder 27 jaar isolement, zware dwangarbeid en mentale oorlog? Met autoritaire regimes zoals in onder meer Rusland, Egypte, Mexico en Zimbabwe weten we hoe brandend deze noodzaak ook nu nog is en hoezeer strijdbare activisten die uitkomen voor hun idealen hun leven en vrijheid niet zeker zijn.

Hoewel ook Mandela niet alle problemen in zijn land heeft weten op te lossen - het Obama-effect avant la lettre - is hij evenmin bezweken onder de bedwelmende verleiding van de macht. Mandela is zich niet te buiten gegaan aan corruptie en misbruik van macht, ondanks dat dat wel veelvuldig gebeurde binnen het ANC en zelfs door zijn eerste vrouw Winnie. Met recente voorbeelden hiervan in onze Nederlandse context en elders in de wereld, vraag ik me af hoe hem dit wel lukte daar waar zoveel anderen falen. Ik kom tot de conclusie dat Mandela’s uitermate sterke ethisch-morele kompas hem behoedde voor machtsdwalingen en hem ‘op koers’ hield. Vermoedelijk hebben de vele jaren in reflectieve afzondering op Robbeneiland bij hem deze gave nog verder versterkt.

De laatste, krachtige eigenschap die Mandela zo bijzonder maakte: hij wist als geen ander hoe je moet vergeven. Door op bezoek te gaan bij dezelfde rechter die hem tot levenslang veroordeelde. Door de dialoog en samenwerking te zoeken met het regime De Klerk. Door samen met Desmond Tutu de Waarheidscommissie in het leven te roepen waarin slachtoffers en daders van de apartheid elkaar ontmoetten waardoor boetedoening, rouw en uiteindelijk verwerking konden plaats vinden. Mandela doorleefde zijn negatieve gevoelens en praktiseerde vergeving. Zo maakte hij ruimte in zijn hart voor compassie en liefde. Of, zoals die andere grote leider ons eerder al voorhield: ‘Haat kan geen haat verdrijven, alleen liefde kan dat’.

Mandela’s autobiografie ‘Long Walk to Freedom’ met zijn afbeelding ligt op ons huisaltaartje, klaar om straks te gaan herlezen. Deze week brand ik een kaarsje ter ere van Madiba Mandela.