Filantropische organisaties zijn voortdurend zoekende naar betrokkenheid van zowel donoren als begunstigden. Daarnaast is er behoefte aan meer bestuurlijke transparantie. Zover is het bepaald nog niet, kunnen we aflezen aan de top 10 van Gulle Gevers.

door Pushpika Vishwanathan[1] Daar komt nog bij dat filantropische organisaties slechts deels onderhevig zijn aan de disciplinerende werking van de markt. Immers, doordat de ‘klanten’ van filantropische organisaties niet voor de geleverde diensten betalen, hebben zij geen of weinig invloed op het beleid. Donoren kunnen dat wel, maar omdat ze niet degenen zijn aan wie de diensten worden verleend, zijn ze niet goed in staat de kwaliteit van de geleverde diensten te evalueren en de organisatie van feedback te voorzien. Dit betekent overigens niet dat filantropische organisaties bestuurlijk maar wat ‘aanrommelen’, maar wel dat de betrokkenheid en daarmee de invloed van donoren en begunstigden op het beleid sterk uit elkaar lopen.
 
Vier typen van filantropische organisaties
Op basis van een uiteenlopende mate van betrokkenheid (involvability) van donoren en begunstigden kunnen filantropische organisaties ingedeeld worden in vier types. Ieder type wordt gekenmerkt door een andere configuratie van betrokkenheid van donor en doelgroep, en staat voor een unieke bestuurlijke uitdaging.
 
De Goldminder
Filantropische organisaties waarbij de betrokkenheid van de donor groter is dan die van de begunstigden, noem ik ‘Gold Minders’. In dit type organisaties wordt de strategische besluitvorming voornamelijk bepaald door grote en belangrijke donoren waardoor de belangen van de begunstigden vrijwel in het niet verdwijnen. Soms sluiten de wensen en voorkeuren van de donoren voor de besteding van fondsen, naadloos aan op de behoeften van begunstigden. Maar veel vaker is dat niet het geval, en dat heeft te maken met het gebrek aan prijsmechanisme op de afzetmarkt van filantropische organisaties.
Adessium, de nummer 1 op de door het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken samengestelde lijst van gulle gevers, is een voorbeeld van een Gold Minder. De enige donor, de familie Van Vliet, is prominent aanwezig in het bestuur van de organisatie. De missie van Adessium is enorm breed, de organisatie richt zich onder anderen op de bescherming van de natuur, de bevordering van de vrijheid van meningsuiting, en de bestrijding van armoede. De betrokkenheid van de begunstigden is over het algemeen laag. De grote bestuurlijke uitdaging voor Adessium is dan ook om te vermijden dat de organisatie activiteiten en initiatieven gaat financieren die de donor weliswaar graag wil steunen, maar waar de mogelijke begunstigden misschien niet het meest mee gediend zijn.
 
Er zijn twee manieren waarop Gold Minders de betrokkenheid van donoren en begunstigden in evenwicht kunnen brengen: door praktijken te implementeren die de betrokkenheid van donoren verminderen, of de betrokkenheid van begunstigden versterken. Adessium doet beiden. De betrokkenheid van de donor is beperkt omdat de familie Van Vliet formeel alleen de raad van toezicht voorzit. Om de betrokkenheid van de begunstigden te verbeteren, huurt Adessium externe deskundigen in om de gefinancierde projecten onafhankelijk te evalueren.
 
De Caregiver
Tegenover Gold Minders staan de ‘Caregivers’; filantropische organisaties die gekenmerkt worden door een sterk engagement van de doelgroep, maar een lage betrokkenheid van de donor. Het Elise Mathilde Fonds, nummer 7 op de lijst van gulle gevers, is een typische Caregiver. De originele donor van de stichting, Elise Mathilde van Beuningen, overleed in 1941 en liet haar vermogen na aan de stichting. De betrokkenheid van de donor is daarom laag. Het fonds ondersteunt sociale en culturele initiatieven in de regio Utrecht en Rotterdam. Voorbeelden van dit soort initiatieven zijn het meubileren van een clubhuis en het financieren van een vakantiekamp. Bij dit soort projecten is de betrokkenheid van begunstigden hoog.
Waar Gold Minders het risico lopen gedomineerd te worden door de wensen van donoren, dreigen Caregivers zich teveel te laten leiden door de behoeften van de begunstigden. De bestuurlijke uitdaging voor een Caregiver is dan ook om te voorkomen dat de organisatie projecten gaat financieren omdat mondige doelgroepen daarom vragen, maar die niet per se binnen de originele wensen van de donor passen. Een Caregiver kan de donorbetrokkenheid versterken door gedetailleerde jaarverslagen te publiceren en certificering voor goed bestuur aan te vragen.