nlDoor Rense Bos*
Wat drijft je nu? Is dan nog hetzelfde als 15 jaar geleden of is dat veranderd?
De bron waar ik nog steeds dagelijks door gevoed wordt om dingen anders te doen is eigenlijk niet veranderd, dat is de natuur, waar we op een juiste manier mee om moeten gaan, voor onszelf maar vooral ook voor de volgende generaties. Dat kan alleen maar als we ons gaan gedragen volgens de regels van hoe deze planeet werkt en ons beseffen dat we op een planeet leven die een circulair systeem heeft. Voordat wij op deze planeet waren bestond afval niet, afval is een heel naar bijproduct van de lineaire economie. Je mag alles wat je onttrekt aan het systeem gebruiken, maar het moet op een gegeven moment wel weer terugkomen als voeding voor het volgende, anders is het eindig. Dan komt er een moment dat alle grondstoffen opgemaakt zijn en is er alleen nog een grote berg afval waar we in verstrikt raken.
Als je die diepere connectie met die oernatuur een keer goed hebt meegemaakt besef je dat wij op deze prachtige planeet moeder aarde mogen wonen en wat een voorrecht dat is. We zoeken vaak naar het paradijs en de hel alsof die ergens anders zouden zijn. Maar het paradijs is gewoon hier, dit is het ultieme paradijs. Dat hebben we denk ik met z’n allen, althans ik zeker, veel te laat gesnapt. Maar om dit een paradijs te laten zijn moeten wij ons ook gaan gedragen volgens de regels van hoe deze planeet werkt. Daar zijn we ergens tijdens het ontwikkelen van de mensheid scheef gegaan. Denk aan de industriële revolutie, automatisering, lineaire economie, hebzucht en het kapitalisme wat zijn intrede doet. Daar zijn we ontspoord en hebben we de connectie met de oernatuur losgelaten en zijn we op een heel anders spoor terecht gekomen. Waar we voornamelijk gedreven worden door materialisme en waar succes wordt gemeten op basis van monetair succes.
De echte geluksmomenten in mijn leven zijn de momenten dat ik in die oer-natuur ben.
De echte geluksmomenten in mijn leven zijn de momenten dat ik in die oer-natuur ben. Dat was als kleine jongen met mijn grootvader in de bergen in Oostenrijk. Hij was ook een grote natuurliefhebber en nam me mee om drie, vier uur 's ochtends als de zon opkwam in de zomer in de Alpen. Dan zag je die prachtige natuur en dan voelde je in je buik een gevoel van intens geluk, dat verbonden zijn met dat grotere geheel. Dat kwam ook weer terug in Afrika, waar ik in eerste instantie voor mijn werk naartoe ging. Daar ontdekte ik dat datzelfde gevoel van geluk, door in die oer-natuur te zijn, dat dát het ultieme geluk was.
Dus blijkbaar hebben wij als mens al die dingen waarvan we denken dat die bovenaan de lijst staan om gelukkig te zijn niet nodig om écht gelukkig te zijn.
Hetzelfde doen we met die trails van de Foundation for Natural Leadership (FNL). Waarin we corporate executives, politici en professionals mee de bush in nemen, voor een week onthouden van elke vorm van luxe. Geen wc, geen douche, geen lekker bed en vooral belangrijk, geen communicatie dus geen telefoons en iPads mee. Gewoon op een matje op de grond liggen midden in Big Five territory. De eerste nacht is iedereen totaal uit z’n comfort zone gehaald, en als je zou kijken op het lijstje van een corporate CEO naar de ingrediënten voor een prettige week dan zou niets op dat lijstje daarin voorkomen, en toch zegt 95% van de mensen die op trail zijn geweest: ‘Dit is misschien wel de meest gelukkige week in mijn leven geweest’ ‘Het is zeker life changing geweest’. Dus blijkbaar hebben wij als mens al die dingen waarvan we denken dat die bovenaan de lijst staan om gelukkig te zijn niet nodig om écht gelukkig te zijn. Dat besef is nog steeds de driving force. Alleen was ik toen, net na die sabbatical en net na die ervaring van die eerste trails, nog heel erg op zoek naar wat dat nou betekende voor mijn leven. Hoe ik mijn leven daar echt mee kon veranderen. Dat heeft wel een tijd geduurd, dan zie je pas hoe weerbarstig die oude lineaire wereld is. Want laat dat ook duidelijk nog een keer gezegd zijn, dat ik niet groen of circulair geboren ben. Allesbehalve. Het grootste deel van mijn leven heb ik gewoon geleefd in de lineaire wereld en volledig meegedaan aan die wereld van macho, ego, geld, macht en alles wat daarbij hoort. Dus ik weet hoe weerbarstig het is om dat te veranderen.Toen ik terugkwam van mijn vijfde trail in Botswana kreeg ik een droom en nadat ik wakker werd van die droom moest en zou ik een circle economy opzetten. In die droom zag ik letterlijk een grote cirkel met vijf kleinere cirkels. Die vijf cirkels representeerden alle relevante stakeholders. Dus het bedrijfsleven, de overheid, de wereld van financiën, de wereld van media en communicatie en de wereld van onderwijs. Ik moest die meenemen om in een multi-stakeholder platform van die lineaire naar die circulaire economie te gaan. Het begrip circulaire economie was mij destijds niet eens bekend, ik had er nooit van gehoord. Ik had het boek ‘The Blue Economy’ van Gunter Pauli gelezen. Dat was en is de inspiratiebron van mijn denken.
Hoe kunnen we het nou, als deze sector rondom impact investing het nog beter doen? Welke drie of vier belangrijke zaken moeten veranderen om met deze sector nog meer impact te maken?
Dat is altijd zo’n interessante discussie. Ik wil aantonen dat door circulair te investeren op een verstandige manier je op termijn zelfs hogere rendementen kan krijgen dan met de huidige lineaire economie. Dan heb je de win-win te pakken. Het draagt bij aan de duurzaamheid, circulariteit, het behalen van de SDGs, het reduceren van CO2, et cetera én tegelijkertijd brengt het hogere rendementen.
Ik ben helemaal niet van de school van dat je genoegen moet nemen om met een stukje van je portfolio te doen aan impact investing en dan voor dat stukje genoegen te nemen met lage rendementen. Terwijl je de rest nog steeds blijft investeren in de lineaire economie om rendementen van meer dan 10% te halen. Ik denk niet dat je zo moet denken. Je moet het impact investing juist mainstream brengen en laten zien dat dat net zulke hoge rendementen kan halen. In mijn ogen moet je niet een verschil maken tussen hoge rendementen aan de ene kant en impact investing aan de andere kant waarbij we niet zoveel hoeven te verdienen.
Wat is jouw definitie van impact?
Alles wat bijdraagt aan een circulaire wereld. Dan bedoel ik niet alleen circulaire economie maar ook circulaire samenleving. Dat gaat om gedragsverandering. Dat gaat veel meer om: ‘Hoe moet ik als mens op deze planeet leven?’ ‘Hoe verhoud ik mij tot alle andere levende wezens op deze planeet?’ Dan kom je automatisch op issues zoals hoe gedraag je je tegenover elkaar. Als je zegt ik ben onderdeel van deze planeet, ik ben verbonden met de natuur en wij zijn allemaal met elkaar verbonden dan krijg je automatisch veel meer respect voor die boom en voor die olifant, maar ook alle mensen die er anders dan jou uitzien. Die zijn allemaal onderdeel van onze samenleving en daar moeten we allemaal op een eerbiedige, respectvolle wijze mee omgaan. Je zou dan ook veel kunnen leren van bijvoorbeeld ‘indigenous people’ die veel meer dan wij gewend waren om te leven in relatie met die natuur. Die begrepen al dat als zij een stuk land hadden dat dat niet van hun was. Zij beschouwden zichzelf als steward van dat land. Ze begrepen dat zij niet meer konden onttrekken dan dat dat land in staat was om te reproduceren omdat er anders voor het nageslacht niet genoeg was.
Op dit moment ben ik vooral bezig met het begrijpen waarom het zo moeilijk is om te zien dat het de verkeerde kant op gaat en vooral hoe we dit kunnen ombuigen met elkaar. Ik ben daarom nu met een documentaire “Going Circular” bezig die een antwoord moet worden op de vele documentaires zoals ‘An Inconvenient Truth’ en ‘Cowspiracy’ die allemaal hebben laten zien hoe verkeerd het huidige systeem werkt maar die heel erg worden geregeerd door angst. Ik denk dat we daar ook mee moeten stoppen. Het heeft wel een functie gehad maar ik denk dat de wereld nu,zeker post-COVID, behoefte heeft aan nieuwe inspirerende oplossingen.
Wat zie je aan positieve veranderingen in de sector door COVID-19?
Wat COVID-19 ons absoluut gebracht heeft is dat een veel groter deel van de bevolking beseft dat we echt iets fout doen. COVID-19 is een resultaat van de manier waarop wij als mensen omgaan met deze planeet en alles wat hier is. Wij gaan niet op de juiste manier en met respect om met hoe de natuur werkt. Daardoor ontstaan dit soort virussen, de natuur gaat gewoon de balans door de onevenredige druk die wij als species op het totale system uitoefenen en dus moeten we het nu beschouwen als een wake-up call.
Veel mensen zeggen nu na COVID-19 niet meer terug naar dezelfde manier van leven te gaan. Bijvoorbeeld het rondvliegen over de hele wereld voor ongekend lage bedragen, dat past niet meer in deze tijd Ik ben trouwens de eerste die daarbij hoorde, maar nu blijven we langer weg en vliegen we minder. Mede dankzij de nieuwe technologie en internet is dat nu ook allemaal mogelijk. Werken en meetings kunnen net zo goed online. Die efficiëntie, beter voor je eigen lichaam en ook beter voor de planeet, is daarmee een win-win situatie.
Wij zitten bij Circle Economy nu midden in een programma over hoe we het momentum van post-COVID-19 kunnen gebruiken om ook hierna veel meer mensen aan te sporen om dat circulaire leven, circulaire denken op te pakken als een oplossing. Hopelijk gaat die documentaire daartoe dienen, maar ook de programma's waar we mee bezig zijn. Ik zie dat absoluut als een kans. De bewustwording is veel groter. De bereidheid om te veranderen is nu groter dan ooit.
De discussie rondom ongelijkheid is door Covid-19 ook zichtbaarder geworden. Het gat tussen de ‘have and have nots’ is krankzinnig. Ook de issues rondom institutioneel racisme en ongelijkheid in Amerika, we voelen dat dingen niet kloppen zoals wij de afgelopen decennia bezig zijn geweest met het neoliberale kapitalistische systeem. De oplossing ligt bij een ander economisch en sociaal maatschappelijk model dat veel dichter bij de manier ligt waarop de planeet werkt. Daar moeten we nu met elkaar proberen naartoe te gaan.
Wat zijn voor jou de intelligente systemen van de toekomst?
Het grootste geschenk wat deze generatie heeft gekregen is het internet. De verticale, lineaire wereld van gas en olie, de wereld van financiën, de energiewereld, de wereld van media en communicatie, dat zijn verticale machtskolommen die heel sterk zijn en nog bestaan. Door de invoer van internet, technologie en zeker nu artificial intelligence, zie je dat dat nu allemaal horizontaal wordt gemaakt. Die verticale machtskolommen worden omver geworpen door die horizontalisering. Dat is letterlijk de ‘power back to the people’.
Als je praat over de energiesector zijn wij in Nederland allemaal aangesloten op het net van gas en elektra. Degene die bepaald wat er door dat net gaat, daar zit de macht. Shell is voor fossiele brandstof want dat is hun business model. Ze hebben moeite met zonne-energie omdat de zon ‘gratis’ schijnt. Er is meer zonne-energie dat we ooit kunnen gebruiken en toch krijgen we het maar niet voor elkaar om te zeggen: ‘We stappen af van al die andere energiebronnen en we gaan die zonne-energie gebruiken’. Dat doen we niet, want Shell investeert geen 60 miljard in zonne-energie.
Je hebt geen prachtig hoofdkantoor met marmeren gangen nodig of dure auto’s en raden van bestuur.
Het resultaat van die langzame verandering is zogenaamde ‘leapfrog technology’. Neem een dorp in Kenia. Die hebben helemaal geen net van gas of elektra. Die kunnen gewoon decentraal zonnecollectoren neerzetten, ze kunnen een biovergassingsinstallatie neerzetten. Ze zijn volledig onafhankelijk van elk netwerk en van elke machtsbasis en ze creëren zo hun eigen energie. Dat is letterlijk decentraal, power back to the people. Hetzelfde zie je in het banksysteem. Het eerste land ter wereld waar mobile banking mogelijk was ook Kenia.In de wereld van FinTech die nu enorm aan het groeien is zie je dit bijvoorbeeld. Je hebt geen prachtig hoofdkantoor met marmeren gangen nodig of dure auto’s en officiële Raad van Bestuur. Je hebt gewoon een paar slimme jongens op een zolderverdieping nodig die met nieuwe technologie veel betere financiële diensten kunnen aanbieden dan de oude banken kunnen. Dat is zo mooi aan deze tijd, aan deze generatie. Technologie speelt een hele belangrijke rol in die transitie.
Van individuen en fondsen staat er wereldwijd honderden miljoenen op bankrekeningen te staan. Het meest gangbare is om te investeren en het rendement te gebruiken om impact te maken. Wat zijn mogelijkheden om nog meer impact te maken?
Het echte grote geld zit bij institutionele beleggers, de grote pensioenfondsen. Daar zijn honderden miljarden ter beschikking die allemaal belegd moeten worden. Als je daar kan zorgen dat er een andere manier van denken begint te ontstaan, dat zij inzien dat door circulair te beleggen je ook goede rendementen kan halen en op lange termijn betere rendementen kan halen, dan zouden we weer een grote stap vooruit kunnen zetten. Het voordeel van die institutionele beleggers is dat zij niet persé volgend kwartaal al te hoeven scoren, zij zijn juist gebaat bij langere termijn rendementen. Ze zijn alleen heel bang om te springen, eerst moet er een track record gebouwd worden. Als wij kunnen laten zien dat door beter te investeren in bedrijven die circulair zijn er op de lange termijn ook mooie rendementen zijn te behalen, dan kun je een groot deel van investeringen verschuiven naar dit soort bedrijven.
Ik zei al eerder dat ik niet zo ben van de school: ‘We gaan X% van ons familiekapitaal apart zetten om goede dingen mee te doen en de rest geven we aan een vermogensbeheerder en daar willen we niet al te veel van weten, als het maar rendeert.’ Ik snap dat het begrijpelijk is dat je dat niet allemaal gaat beleggen in risicovolle startups. Maar er zijn ook heel veel bedrijven die hele normale rendementen maken maar die wel al proberen meer circulair te worden.
De grote private equity fondsen , beginnen nu met impact fondsen, ook omdat hun investeerders meer duurzaamheid willen zien. KKR en TPG hebben impact fondsen en dat zijn al fondsen van meer dan een miljard. Wij proberen vanuit Circle Economy ook te helpen en te laten zien hoe je op een slimme manier een bestaand bedrijf kunt transformeren.
Een voorbeeld daarvan is wat we samen met Philips gedaan hebben met hun lichtdivisie. Zij hadden nieuwe LED technologieën op de plank liggen maar die nieuwe LED lampen zouden tien jaar lang niet kapot gaan. Als ze dat zouden lanceren zou de consument tien jaar lang geen lampen meer kopen. Voor circulariteit moet je het business model kantelen Ze zijn in plaats van LED lampen de dienst verlichting gaan verkopen. Dan spreek je als Philips met bijvoorbeeld Schiphol af dat alle lumen licht die Schiphol nodig heeft verkocht wordt door Philips. Dan hebben Philips en Schiphol allebei baat bij de koop van die LED lampen. Want die lampen kunnen 10 jaar blijven zitten en daarmee bespaar je 20 keer zoveel stroom vergeleken met die oude gloeilamp.
Hetzelfde hebben we toen vanuit de Circle Economy samen met de medische divisie van Philips gedaan. Daar verkopen ze MRI apparaten. Na drie, vier jaar moet er eigenlijk een nieuw model komen want dan zijn er nieuwe features en kunnen ze weer een nieuw apparaat verkopen. In het oude lineaire model werd dat oude MRI apparaat gewoon weggegooid. Op het moment dat je geen MRI apparaten meer aan die ziekenhuizen gaat verkopen maar de apparaten gaat leasen of diensten verkopen aan de ziekenhuizen blijft Philips eigenaar van dat apparaat. Dan gaan ze het apparaat modulair bouwen. Zorgen dat, elke keer als er nieuwe features zijn je de module vervangt met iets anders. Dus in plaats van een machine af te schrijven wordt het steeds meer waard. Als zo’n machine na 20, 30 jaar echt op is dan weet Philips precies van alle onderdelen waar ze zitten en kunnen ze zo veel mogelijk alles weer hergebruiken.
We zouden 1,9 triljoen per jaar kunnen besparen door van lineair naar circulair te gaan.
Door businessmodellen te kantelen kunnen we veel betere rendementen halen en op een wereldschaal mega efficiency slagen maken. alleen hebben we daarvoor wel transitie tijd nodig. De grootste vijand van die transitie van de lineaire naar de circulaire economie is de factor tijd. Het denken van de beursgenoteerde wereld dat heel erg op die kwartaalcijfers is gericht maakt het moeilijk voor bedrijven om zo’n transitie te doorstaan. Je moet een veel langere termijn horizon durven nemenen dan kun je niet alleen veel duurzamer zijn, maar ook echt winstgevender. Daar zijn studies over van bijvoorbeeld McKinsey samen met de Ellen MacArthur Foundation. We zouden 1,9 triljoen per jaar kunnen besparen door van lineair naar circulair te gaan. Die studies tonen dus aan dat het echt winstgevender is om naar een circulaire economie te gaan.‘Veel investeerders denken dat sustainability ten koste gaat van rendement. Dat is niet waar. We moeten hard blijven roepen dat dat niet zo hoeft te zijn’.
De schijntegenstelling De linkse wereld is sustainable, daar zit minder rendement en de rechtse wereld is lineair, daar zit een hoger rendement.’, daar moeten we vanafOok het grote geld, ook de private equity fondsen, ook de pensioenfondsen moeten inzien dat de wereld van circulariteit hoge rendementen kan genereren. Dan krijg je de win-win waar we naartoe moeten.Wat zou jouw oproep zijn aan mensen die veel financieel vermogen te besteden hebben?
Als je gewoon gezond vermogen hebt, zorg dat je dat goed laat renderen door het te beleggen op een duurzame, ik noem het een circulaire, manier. Streef rustig naar tien procent plus rendement. Je kunt dan van de rendementen op dat vermogen nog impact vollere dingen doen richting misschien filantropie, giften of risicovolle startups begeleiden. Zo zou ik mensen altijd aanbevelen om met hun vermogen op lange termijn om te gaan, omdat je zo niet hoeft in te teren op je vermogen.
Wat is je favoriete mislukking? En wat heeft je dat geleerd voor de toekomst?
Zakelijk gezien heb ik van elke zogenoemde mislukking iets belangrijks geleerd, maar ik had in een eerder stadium graag al het belang willen beseffen van je familie, je kinderen, je vriendschappen. Dat is écht de essentie van het leven, dat is echt geluk. Wij zijn gelukkig allemaal in goede gezondheid en dat zijn dingen die immaterieel zijn, maar veel belangrijker dan al die zaken die wij als succes meten. De essentie is dat soort geluk met elkaar vinden.
*Rense Bos is expert op het gebied van social impact. De laatste vijftien jaar heeft hij als sociaal ondernemer, investeerder en vrijwilliger de wereld van impact maken doorleeft. Samen met individuen, families en bedrijven simplificeert hij impact.
Het bovenstaande interview maakt deel uit van een reeks vraaggesprekken die Rense Bos had met grootgevers-ondernemers-filantropen. Deze reeks zal in 2021 in boekvorm beschikbaar komen. Houd u berichtgeving daarover in De Dikke Blauwe in de gaten. Binnenkort zullen wij een pre-orderformulier voor deze uitgave beschikbaar stellen.
Lees ook het interview met Lisette Schuitemaker: Klik hier.
Lees ook het interview met Frank van Beuningen: klik hier
