De Gouden Eeuw: hij is er nog steeds

Het is verbluffend te zien en te horen hoe constant filantropie in Nederland door de eeuwen heen is geweest. De presentatie van Pamala Wiepking (Erasmus) en Marco van Leeuwen (Universiteit Utrecht) tijdens de lancering van de Netherlands Academy of Philanthropy afgelopen maandag in het Vredespaleis bevestigde nog eens dat ‘goed doen’ een onlosmakelijk onderdeel van de Nederlandse cultuur vormt. Onze samenleving is ervan doordesemd.
Huis-aan-huis-collectes, inclusief collecterooster? Geven door alle lagen van de bevolking? Geven ook in laagconjuncturele tijden? Bedelbrieven? Hemelrente en ijdelheid? Geven binnen de eigen groep onder sociale dwang? Het was er allemaal al in onze Gouden Eeuw, toen de wereld bestuurd werd vanuit de VOC-burelen in Amsterdam.
 
Wie in 17^e eeuw aan major donor fundraising zou doen, kwam voor dezelfde uitdaging als in ons huidige tijdperk: het stimuleren van geven met de warme hand. De 17^e eeuwse regenten waren tijdens hun leven aanzienlijk minder scheutig dan erna. In de onderzoeksgroep van Wiepking en Van Leeuwen gaf slechts vijftien procent van de vermogenden tijdens het leven, maar via het testament bijna veertig. Gender maakte daarbij geen verschil: vermogende mannen en vrouwen (en die waren er in de Gouden Eeuw) gaven ongeveer evenveel. Wat wel een significant verschil maakte: of je kinderloos of alleenstaand was. De kinderloze minderheid doneerde bijna drie keer zoveel. En aan die karakteristiek is ook na ruim driehonderd jaar maar weinig veranderd.
 
De filantropische constante heeft op dit moment weer alle potentie om extra te pieken. Volgens Wiepking en Van Leeuwen zijn alle succesfactoren uit de Gouden Eeuw weer volop aanwezig. Zo is er de welvaart die veel rijk, hoogopgeleide ouderen maar ook welgestelde middengroepen voortbrengt en is er een hernieuwde hang naar een gemeenschapsgevoel, zij het met een overwegend seculier jasje. Ook het aanbod van informatie en initiatieven is groot, al vinden de wetenschappers die een stuk ongeordender en chaotischer in de 17^e eeuw…
Wat onveranderd is: de menselijke eigenschap om herinnerd te worden als een goed mens. De belofte van hemelrente heeft ook hier een moderne, niet-religieuze pendant gekregen in het begrip ‘legacy’.
 
Hoewel het begrip vooral is gemunt door de Amerikanen voor de vermogensoverdracht van de babyboom-generatie, is hij voor ons land anno 2017 weer helemaal actueel: de Gouden Eeuw van de Filantropie. Uit onze geschiedenis blijkt dat die niet zozeer opnieuw is aangebroken, maar eerder dat-ie eigenlijk nooit is opgehouden.