nl
De DDB-hoofdredacteur uitte zijn kritiek op de bevindingen van het onderzoekscollectief Argos-De Groene Amsterdammer-Investico naar de gang van zaken binnen de VandenEnde Foundation in een commentaar. Dat commentaar volgde op een reportage van onderzoeksprogramma Argos (NPO 1) van zaterdag 3 februari over de VandenEnde Foundation, een vermogensfonds dat de ANBI-status heeft. Daarin stelden radioprogramma Argos, opinieblad De Groene Amsterdammer en onderzoeksplatform Investico dat van de 65 miljoen euro die de stichting tussen 2009 en 2016 doneerde, het grootste deel van dat geld – 65 procent om precies te zijn – gaat naar bedrijven en instellingen waar Van den Ende zelf, zijn familie of zakenpartners direct of indirect bij betrokken zijn. Het wordt volgens de onderzoekers grotendeels besteed in Van den Ende's eigen netwerk.
De onderzoekers stellen dat deze bestuurssamenstelling van vijf personen, van wie drie familieleden, het mogelijk maakt dat giften van de foundation voor eigen gewin kunnen worden aangewend. Zo betaalt de foundation volgens hen via schenkingen de hypotheek van het DeLaMar Theater af: het theater waar musicals van Stage Entertainment zijn te zien. Joop van den Ende heeft een minderheidsbelang (40%) in deze onderneming. Ook zou de stichting via schenkingen opdrachten geven aan het productiebedrijf van Van den Ende’s dochter Iris.
Van den Ende bij Jinek
Joop van den Ende weersprak daarna zelf in het tv-praatprogramma Jinek van maandagavond 5 februari de beschuldigingen dat de VandenEnde Foundation het merendeel van haar geld besteedt aan het eigen netwerk, met name het DeLaMar-theater in Amsterdam. Van den Ende: ‘Dat is gewoon niet waar.’ Wel gaf hij toe te lang gewacht te hebben met een bestuurswisseling. Van den Ende was ‘ontzettend kwaad en verdrietig’ over het beeld dat nu van hem wordt opgeroepen als een ‘sjoemelfilantroop’, zoals hij in sommige publieksmedia werd aangeduid.De VandenEnde Foundation plaatste gisteren een uitgebreide inhoudelijke reactie op haar website. De foundation meent dat de ‘ernstige beschuldigingen geuit aan het adres van de VandenEnde Foundation en aan de familie Van den Ende in het bijzonder’ niet onweersproken kan blijven.
'Onze filantropie lijdt aan schizofrenie'
Op woensdag 7 februari verscheen nog een uitgebreid artikel over de zaak in opinieblad De Groene Amsterdammer, waarin een schema is opgenomen van de uitgaven van de foundation. Op donderdag 8 februari wijdde De Dikke Blauwe-hoofdredacteur Edwin Venema een lang commentaar aan de kwestie. Onder de titel ‘Onze filantropie lijdt aan schizofrenie’ betoogt Venema dat men in Nederland klaarblijkelijk moeilijk onderscheid kan maken tussen de intenties van de stichters en filantropen enerzijds en de doelstellingen van het (familie)fonds anderszijds.Argos kritiseert berichtgeving De Dikke Blauwe
De analyse en weergave van het onderzoek door De Dikke Blauwe’s hoofdredacteur Venema schoot Argos daarna danig in het verkeerde keelgat. In een mail aan de hoofdredactie vindt Argos-redacteur Kees van den Bosch dat ‘er op de een of andere manier een rectificatie plaats moet vinden in DeDikke Blauwe.’Van den Bosch vindt dat Venema stelling neemt tegen standpunten die Argos nooit heeft ingenomen. Zo stelt Van den Bosch dat Argos nooit beweerd heeft dat de bestedingen van de VandenEnde Foundation onrechtmatig zouden zijn. Ook neemt hij stelling tegen de aanname dat Argos Joop van den Ende heeft ‘geframed’ als (citaat commentaar Venema) ‘handige zakenman die de fiscus in zijn zak heeft.’ Van den Bosch: ‘Je mag ons natuurlijk bekritiseren en de maat nemen, zoals wij dat ook bij anderen doen. Maar baseer je dan wel op de feiten en niet op wat jullie zelf, of andere media, van die feiten gemaakt hebben.’
Repliek De Dikke Blauwe
Venema, een groot voorstander van onderzoeksjournalistiek, is niet onder de indruk van Argos’ redenering. Volgens de DDB-hoofdredacteur werpt Argos onmiskenbaar een suggestieve wolk over de rechtmatigheid van de bestedingen door vraagtekens te plaatsen bij de governance. Venema ontzegt Argos niet het recht om kritische vragen te stellen, maar die worden volgens hem gesteld vanuit een morele premisse: namelijk dat de onderzoekers de bestedingen in de ‘niet-pluis-sfeer’ plaatsen. Venema: ‘Als onrechtmatigheid niet het criterium voor het onderzoek is - zoals Argos claimt - hoe verklaar je dan de kop, omineuze aankondiging en context van het onderzoek dat 63% van de bestedingen naar ‘het eigen netwerk’ gaan. Denkt Argos nu echt dat daarmee geen verband wordt gesuggereerd tussen governance en (dubieuze) bestedingen?’Aanleiding voor het Argos-onderzoek
Op de vraag van Venema wat feitelijk de aanleiding voor het onderzoek was, antwoordt Van den Bosch per mail: ‘De aanleiding voor mij om aan het onderzoek te beginnen is dat ik van mijn collega’s hoorde dat Joop van den Ende zijn geld in een Foundation stopt waar hij zelf de zeggenschap over de besteding van het geld heeft. Of in elk geval de meerderheid in het bestuur is familie en de twee andere bestuursleden zijn nauwe connecties. En dat ik hoorde dat het geld dat die foundation weggeeft voor een groot deel ook weer zakelijke belangen dient van Joop van den Ende, zijn familie of zijn bedrijven. Dat zijn allebei zaken waar je volgens mij journalistieke vragen bij kunt stellen.
Zoals je weet maken we in Argos al enige jaren uitzendingen over goede doelen. Deze uitzending past uitstekend in die serie. We hebben het uitgezocht en aangetoond. We hebben onze cijfers en onze vragen voorgelegd aan Joop van den Ende en directeur Rienstra en hun reacties verwerkt. Natuurlijk hebben we de Belastingdienst benaderd. Maar die wilde geen vragen beantwoorden over individuele casussen.’
Reactie Rien van Gendt
Tot de critici van de Argos-aanpak behoort ook dr. Rien van Gendt, de meest gelauwerde filantropiekenner van ons land en een ervaren bestuurslid van (family) foundations. Van Gendt: ‘De vele discussies met familiefondsen, bedrijfsfondsen en hun fiscale adviseurs, alsmede de discussies met de Belastingdienst over interpretatie van ANBI-regels hebben mij geleerd dat de samenstelling van het bestuur van een vermogensfonds ondergeschikt is aan het 90%-principe. Met andere woorden: een ANBI behoort nagenoeg geheel (de 90% dus) bezig te zijn voor het algemeen belang, ongeacht de samenstelling van het bestuur.’Geen wettelijke beperkingen
Van Gendt vervolgt: ‘Zowel bij familiefondsen als bedrijfsfondsen zal men familieleden of mensen gelieerd aan het bedrijf in het stichtingsbestuur willen hebben. Het gaat er dan niet om dat men op slinkse wijze het geld wil gebruiken voor private doeleinden, maar dat men erop wil toezien dat de maatschappelijke doeleinden in lijn met de eigen visie worden besteed; families willen vaak meer inbrengen dan geld alleen en ook de eigen expertise en het eigen netwerk ter beschikking stellen. Wellicht is het niet verstandig om een bestuur geheel te laten bestaan uit familieleden, maar mij zijn geen wettelijke beperkingen bekend.’Algemeen belang dienen
Volgens Van Gendt is het niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland is heel normaal dat er bij familiefondsen leden van de familie of vertrouwelingen van de familie in het bestuur zitten. Van Gendt: ‘Er zouden aanmerkelijk minder familiefondsen en bedrijfsfondsen zijn, als hier beperkingen aan zouden worden gesteld. Uiteraard kunnen deze fondsen bij een steekproef van de Belastingdienst op grond van een risicoanalyse eerder onder de loupe worden genomen. Maar de toetsing of men grenzen overschrijdt, heeft dan betrekking op de vraag of men algemeen nuttig bezig is. Als men een fonds in het leven roept, dan plaatst men het vermogen op afstand en dan kan men er inderdaad niet over beschikken. Dat wil niet zeggen dat familieleden in het bestuur van een dergelijk fonds niet perfect in staat zouden zijn het algemeen belang te dienen.’Onderbuikjournalistiek
Het eindoordeel van Van Gendt is niet mals: ‘De analyse van Argos over de Van den Ende Foundation had moeten gaan over wat de foundation doet in plaats van iets hierover te suggereren door naar de bestuurssamenstelling te kijken. Jammer: de grens tussen onderzoeksjournalistiek en onderbuikjournalistiek blijkt soms vaag te zijn.’Beluister de reportage van Argos over de VandenEnde Foundation: klik hier
Bekijk de uitzending van Jinek met Joop van den Ende: klik hier
Lees het artikel in De Groene Amsterdammer: klik hier
Lees het commentaar van DDB-hoofdredacteur Edwin Venema: klik hier
Voor een uitgebreide reactie van de VandenEnde Foundation: klik hier
