Afgelopen zaterdag werd de vierde uitzending van het onderzoeksprogramma Argos in de reeks over goede doelen uitgezonden. ‘Rijk worden van goede doelen’ richtte zich dit keer op een netwerk van enkele ‘look-a-likes’ die de schijn wekken aan belangenverstrengeling en zelfverrijking te doen. Argos concludeert hieruit dat het met de controle op goede doelen in Nederland nog steeds slecht gesteld is.
Programmamakers Ellen van den Berg en Huub Floor ontdekten een schimmig netwerk van veel familiaire en vriendschappelijke verbanden tussen goede doelen en commerciële organisaties. De goede doelen, look-a-likes, opereren onder de namen Fonds voor het Hart, Stichting Atrosezorg, Stichting Kankerbehandeling en Preventie en Stichting Preventie Diabetes. Ze werken samen met bedrijven die drukwerk verzorgen, adresbestanden verhuren en website bouwen: Maxidelta, DMF en Methetweb. Oud-bestuursleden en een voormalige directeur van die goede doelen uitten in Argos beschuldigingen van belangenverstrengeling en zelfverrijking.
Checks and balances
Na het speurwerk, waarin het netwerk werd blootgelegd, werd de constructie aan Huub Willems, rechter en voormalig voorzitter van de Ondernemingskamer in Amsterdam, voorgelegd. Die oordeelde dat de belangenverstrengeling juridisch gezien niet aan te pakken is. ‘Als er geen methodiek is om het in rechte aan de orde te stellen, dan kom je er gewoon mee weg. Als ik 150 op de snelweg rijd en je mag er 100, dan is het evident dat dit niet mag. Maar als er geen politie of flitspaal in de buurt is, dan gebeurt er gewoon niets. Dat is hier het probleem. Er is geen systeem van checks and balances waarin dat structureel goed aan de orde kan worden gesteld.’
‘Groot compliment’
‘Argos verdient een groot compliment voor dit onderzoekswerk’, zegt koepelorganisatie VFI in een reactie. ‘Het is belangrijk dat misstanden bij goede doelen aan de kaak worden gesteld.’ VFI maakt wel duidelijk dat de in de uitzending genoemde organisaties geen lid zijn van VFI en geen CBF-keurmerk hebben. ‘VFI werkt momenteel samen met andere brancheorganisaties aan een verbetering van het stelsel van toezicht en verantwoording onder meer door goede verplichte verantwoording, middels een gecontroleerd jaarverslag en vindbaar op internet en door onafhankelijk toezicht, bijvoorbeeld door het Centraal Bureau Fondsenwerving in samenwerking met de Belastingdienst.’
Belastingaangifte publiek maken
In de uitzending noemt ook Pieter Omtzigt het validatiestelsel dat op 1 januari volgend jaar van start moet gaan. ‘Het is een ingewikkelde discussie. Waar Willems het heeft over jaarstukken, dat lijkt me voor grote goede doelen een heel goed idee. Maar je kunt moeilijk kleine goede doelen met een omzet van drieduizend euro vragen een accountant in te huren. In Engeland zijn de goede doelen in vier categorieën ingedeeld, waarbij voor de grotere goede doelen wat zwaardere eisen gelden dan voor de kleinere. De donateurs moeten volstrekt inzage hebben in wie er achter zit en wat er met het geld gebeurt, maar ook de belastingbetaler. Want als je aan het goede doel geeft, dan krijg je soms 42 of 52 procent van je gift terug. Dat is dus een gift van ons allemaal en daarom vind ik dat daar ook openheid bij hoort.’
Op de vraag of het publiek maken van de belastingaangifte ook in de nieuwe wet geregeld is, antwoordt Omtzigt ontkennend, maar hij vindt het een ‘goede suggestie’. ‘Ik zal dat meenemen in de discussies.’
Ontwikkeling validatiestelsel
Niet gehoord in de uitzending: de Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie (SBF), een belangrijke partij in het vormgeven van het nieuwe validatiestelsel. ‘Wij zijn niet benaderd door Argos’, zegt directeur Ronald Zoutendijk (foto). ‘Terwijl er wel degelijk voortgang te melden is. De staatssecretarissen van Veiligheid en Justitie en van Financiën hebben eerder deze maand de Tweede Kamer geïnformeerd over de ontwikkeling van het validatiestelsel en nieuwe fiscale regelgeving. Toen is het rapport Quick Scan Validatiestelsel Filantropie aan de Kamer aangeboden. Dat rapport is in opdracht van de SBF en de rijksoverheid opgesteld en bevat een analyse van de mogelijkheden om vorm te geven aan verantwoording en toezicht en beschrijft scenario’s voor de uitwerking van de visie. Daarnaast heeft een onafhankelijke werkgroep een adviesrapport uitgebracht met toetsingscriteria voor het validatiestelsel filantropie. Het nieuwe validatiestelsel omvat één gedragscode voor de sector filantropie, een nieuw keurmerkstelsel en internetportalen waarop ANBI’s vindbaar zijn. Bovendien zijn met ingang van 1 januari 2014 ANBI’s verplicht bepaalde gegevens op het internet openbaar te maken voor behoud of verkrijging van de ANBI-status, precies zoals in de uitzending wordt voorgesteld’, aldus Zoutendijk.
nl
